علیرضا نیکویی – مدیرکل دفتر امور اقتصادی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی – با توجه به بحران شدید کم‌آبی در کشور درباره محصولات کم‌آب‌بری که می‌توانند جایگزین محصولات پرآب‌بر شوند و اصلاحاتی که در الگوی کشاورزی باید ایجاد شود اظهار کرد: یک بیان واحدی برای دسته بندی محصولات پرآب بر وجود ندارد. ممکن است یک محصول در یک منطقه پرآب بر محسوب شده و در منطقه ی دیگری چنین نباشد. مثلا برنج در مازندران و گیلان، به عنوان یک گیاه پرآب بر محسوب نمی شود چون تناسب اقلیمی دارد، هرچند که در همین استان‌ها نیز موضوع ارتقای بهره‌وری و کاهش مصرف آب، مدنظر قرار دارد اما برنج در استان‌های مرکزی قطعا یک محصول پرآب بر محصول می شود، به ویژه وقتی از منابع آب زیرزمینی برای کشت برنج استفاده می‌شود.
وی افزود: در یک منطقه خاص نیز، اگر مدیریت‌های ویژه‌ای اعمال شود، یک محصول پرآب بر تبدیل به محصول معمولی خواهد شد. مثلا بخاطر تناسب اقلیمی در یک منطقه ذرت کشت می‌شود که محصولی پرآب بر محسوب می‌شود اما با بکارگیری روش آبیاری نوین (تیپ) و انتخاب رقم مناسب و حفظ بقایا و اصلاح تاریخ کاشت، مصرف آب آن به شدت کاهش مییابد. مشکل، محصول کم آب بر نیست، مشکل عدول از مرز توان آبی و سرزمینی و میزان بارگذاری بر منابع آب است که ناچار چنین مفاهیمی، وارد ادبیات کشت و کار شده است. یا مثلا کشت موز در جنوب شرق کشور، به ظاهر پرآب بر محسوب می‌شود اما نباید از تناسب اقلیمی آن در آن منطقه غافل بود، البته در همان شرایط، ارتقای بهره وری و کاهش مصرف آب مدنظر است.
مدیرکل دفتر امور اقتصادی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی درباره کشاورزی فراسرزمینی و اهمیت آن در شرایط فعلی کشور و اینکه آیا می‌توان به این طرح به عنوان یک راهکار نگاه کرد گفت: کشاورزی فراسرزمینی دارای سازوکار خاص خود را دارد که اگرچه در فضای واردات آب مجازی تعریف می‌شود اما برنامه عملیاتی آن نتوانسته به‌نحوی عمل کند که به عنوان پشتیبان امنیت غذایی کشور، عمل نماید و نیازمند رعایت برخی الزامات فنی، سیاستی، تبادل فناوری، رعایت حقوق ژنوم گیاهی و ذخایر گیاهی، اثرات تغییر مبادلات ارزی، همسوئی با جبران نیازمندی‌های بازار داخلی و … است که چنین نشده است.
وی درباره اینکه چه تغییراتی باید در کشاورزی ما در شرایط فعلی ایجاد شود اظهار کرد: تا زمانی که میزان آب قابل دسترس کشور و نیز آب قابل برنامه ریزی بخش کشاورزی مشخص نباشد و آمار و اطلاعات به‌هنگام و متقنی از آن به تفکیک آب های سطحی و زیرزمینی برای مناطق مختلف وجود نداشته و منابع مصرف غیرمجاز کنترل نشود، نمی‌توان مصرف آب را مدیریت کرد. حتی ارتقای بهره‌وری نیز و بکارگیری فناوری‌ها مانند سامانه‌های نوین آبیاری و کشاورزی و آبیاری هوشمند نیز نخواهند توانست در مدیریت مصرف آب، موثر باشند و حتی ممکن است به چالش‌های بیشتر در حوزه آب، دامن بزنند.
نیکویی درباره اصلاح الگوی کشت که مدت‌ها است بحث آن مطرح می‌شود اما هیچ گامی در این راستا برداشته نمی‌شود، مطرح کرد: اساس اصلاح الگوی کشت بر آب قابل برنامه‌ریزی استوار است و تا زمانی که این مهم بطور دقیق، به‌هنگام و به تفکیک منابع آب زیرزمینی و سطحی در مناطق مختلف مشخص و مدیریت نشود، اجرای اصلاح الگوی کشت نخواهد توانست به اهداف کاهش مصرف آب بخش کشاورزی کمک کند. ضمن اینکه اعمال سیاست‌های حمایتی و تشویقی و کنترلی نیز بسیار مهم است تا مطلوبیت‌پذیری و رقابت‌پذیری را فراهم کند. از منظر علمی به‌طور نسبی به سطح کفایت رسیده‌ایم اما بانک داده‌ای متقن از سطوح تولیدی، نوع کشت، مکان‌محوری، دسترسی به نهاده‌ها و نیز بسترهای رصد و پایش بر الگوی کشت، تاثیرگذار هستند.
وی تاکید کرد: اجرای الگوی کشت، نیازمند الزامات و تامین نیازمندی‌ها مانند کودهای شیمیایی، ماشین‌های کشاورزی، بذر مناسب، قیمت خرید مناسب و رقابت‌پذیر، تامین به‌موقع و به‌میزان آب و …. است و از سوی دیگر تکمیل لایه‌های داده‌های پایه‌ای مربوط به الگوی کشت مانند سامانه تناسب اراضی، اطلاعات مکان‌محوری بهره‌برداران و زمین و …. و تکمیل پازل الگوی کشت (باغبانی، دام وطیور، زراعت چوب و ….) است.
مدیرکل دفتر امور اقتصادی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی در پایان گفت: اصلاح الگوی کشت ضمن دنبال کردن اهداف امنیت غذایی به مقوله امنیت آبی نیز می‌پردازد. اما از آنجایی که وضعیت نابسامانی بر آب کشور حاکم است، متاسفانه پرداختن به امنیت غذایی که در برنامه هفتم پیشرفت و سند ملی دانش بنیان امنیت غذایی بدان پرداخته شده، منجر به امنیت آبی نخواهد شد.
منبع: ایسنا
