علی ناظمی ، درباره اوضاع منابع آبی ایران با توجه به خشکسالی اظهار داشت: بر اساس تخمین و مطالعات انجام شده در 30 حوضه آبریز اصلی مشخص شده که کاهش آب‌های زیرزمینی در اکثر مناطق پهنه سرزمینی ایران منشاء طبیعی ندارد، بلکه ناشی از برداشت مستقیم انسان از این منابع است که با حفر چاه مجاز و یا غیر مجاز به این وضعیت رسیده‌اند.
برداشت از آب زیرزمینی در 77 درصد جغرافیا بیش از دریافت است
وی با بیان اینکه کم شدن ظرفیت آبخوان‌های زیرزمینی یک خطر بسیار جدی برای امنیت غذایی ایران است، افزود: در 77 درصد پهنه جغرافیایی ایران میزان برداشت از آب‌های زیرمینی بیش از میزان دریافت است، در نتیجه با ادامه این وضعیت یک کاهش سیستماتیک را خواهیم داشت که می‌تواند امنیت غذایی را به خطر بیندازد، زیرا بیشترین مناطقی که نرخ کاهش را داشته‌اند در نقاطی قرار دارند که محصولات استراتژیک کشور مثل گندم کشت می‌شود.
خاک نمکی بلای جان کشاورزی
استاد دانشگاه کنکوردیا در مونترال کانادا علاوه بر مسئله آب و غذا، موضوع امنیت محیط زیست را نیز از جمله مخاطرات خشکسالی در کشور برشمرد و گفت: مسئله اصلی دیگر نمکین شدن خاک است که متاسفانه در طول سال‌ها پهنه سرزمینی ایران نمکین‌تر شده و این موضوع تاثیرات بالقوه زیادی را می‌تواند داشته باشد از جمله اینکه خاک نمکی برای کشت مناسب نیست، همچنین غلظت نمک بالا برای زیست‌بوم و حتی جمعیت‌های انسانی مناسب نخواهد بود.
خطری که فرونشستِ توام با زلزله تهرانی‌ها را تهدید می‌کند
وی مسئله حائز اهمیت دیگر را فرونشست زمین دانست و افزود: در اکثر مناطق کشور فرونشست زیادی را شاهدیم، مثلا در دریاچه نمک که بالاترین نرخ کاهش را در منابع آب‌های زیرزمینی دارد بیشترین نشست اتفاق افتاده که شهر تهران با حدود 15 میلیون نفر جمعیت و زیرساخت‌های اصلی در همین حوضه دریاچه نمک واقع شده و باتوجه به پایداری پایین خاک در صورتی که فرونشست با زلزله شدید هم توام شود باعث خطرات جبران‌ناپذیری برای مردم خواهد شد.
مصرف از موجودیِ آب پیشی گرفته
ناظمی در ادامه بیان داشت: کشور ما در نواحی نیمه خشک واقع شده و بصورت تاریخی با دوره‌های سالانه فصلی و یا حتی چند سال خشکسالی مواجه بوده است، بعبارت دیگر از زمانی که این آب و خاک؛ جمعیت را در خود جا داده خشکسالی نیز تجربه شده، اما مسئله‌ای که اکنون در ایران وجود دارد مصرف از میزان موجودی آب پیشی گرفته و دلیل آن بالا رفتن جمعیت و افزایش سرانه مصرف آب و سرآمد همه دلایل مدیریت غیرواقعی است که در منابع آب و محیط زیست مشاهده می‌شود. متاسفانه کارهایی ادامه می‌یابد که از ابتدا نباید انجام می‌شد و هرچه بیشتر بحران آب را اضافه می‌کند چراکه روش مدون و درستی برای مواجهه با خشکسالی نداریم.
وی خاطرنشان کرد: ما بصورت تاریخی به توسعه پایدار فکر نکردیم، فقط هدف این بوده که توسعه سریع داشته و مسائل‌مان را بسرعت، بدون نگاه کارشناسی و تخصصی حل کنیم، یک تصمیم نابجا می‌تواند زنجیره‌ای از اتفاقات را باعث شود.
دوسوم آب کشاورزی هدر می‌رود
این متخصص امنیت آب و تغییر اقلیم گفت: متاسفانه وقتی به توسعه کشاورزی و صنعتی فکر کردیم هدف‌مان ایجاد منابع آبی جدید بوده تا ساماندهی مصرف. برای توسعه کشاورزی فکر کردیم که چگونه منابع آبی جدید خواه سطحی و یا زیرزمینی را استفاده کنیم، اما فراموش کردیم که آبیاری کشاورزی ما بسیار ناکارامد است، در واقع نرخ بهره‌وری کشاورزی رقمی در حدود 35 درصد در کل کشور است و این نشان می‌دهد ما یک‌سوم آب را مصرف و دوسوم را هدر می‌دهیم.
اشتباه استراتژیکِ خودکفایی در کشاورزی
وی ادامه داد: یک اشتباه استراتژیک اینکه که ما به خودکفایی کشاورزی فکر کردیم، اما فکر نکردیم زیرساخت‌های کشاورزی کشور در دنیای جدید و قرن بیست و یکم بسیار فرسوده و ناکارمد است، در حالی به توسعه انسانی فکر می‌کنیم که الگوی آبیاری حرکت به سمت قهقرا است، در همان زمان که بدنبال خودکفایی بودیم اخطارهای زیادی داده شد، اما متاسفانه گوش شنوایی نبود و بعد از یک سال خودکفایی گندم دوباره غیرخودکفا شدیم.
فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی تشنه هستند
ناظمی تاکید کرد: خشکسالی به دو طریق منابع آب‌های زیرزمینی را تحت فشار شدیدتر قرار می‌دهد، یکی اثر مستقیم و آن اینکه وقتی به خاطر کاهش بارش و خشکسالی، منابع آب‌های سطحی کاهش یابد، بازخورد آن را در آبخوان‌ها مشاهده می‌کنیم، از لحاظ هیدرولوژیکی 30 تا 50 درصد بارندگی در زمین فرو می‌رود و در نهایت به آبخوان‌ها می‌رسد اگر میزان بارش در سطح کم باشد این کمبود به منابع زیرزمینی نیز تسری می‌یابد، اما اثر غیرمستقیم که بسیار شدیدتر است اینکه فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی ما بسیار تشنه هستند وقتی منابع آب‌های سطحی وجود نداشته باشد کشاورز، صنعتگر و شهروند به آب‌های زیرزمینی روی می‌آورد که باعث فشار به منابع آب‌های زیرزمینی خواهد شد و این کاهش بیشتر اثرات مضاعفی روی نمکین شدن خاک و تهدید امنیت غذایی و نشست زمین در کشور خواهد شد.
لزوم جلوگیری از حفر چاه غیرمجاز
وی با ابراز تاسف از اینکه دغدغه مسائل آبی در کشور کم و در درجه پایین اهمیت قرار دارد، این پرسش را مطرح کرد که چرا ارگان‌های ذیربط کسانی را که چاه غیرمجاز حفر می‌کنند به عنوان کسانی که منابع آب و خاک را از بین می‌برند دستگیر و به منابع قضایی معرفی و محاکمه نمی‌کنند؟
معضل آبی کشور چه ارتباطی با همسایگان دارد؟
رئیس پنل هیدروکلیماتولوژی پروژه GEWEX برنامه مطالعات آب و هوایی سازمان جهانی هواشناسی در ادامه درباره فعالیت‌های سدسازی کشورهای همسایه مثل ترکیه و افغانستان و یا کشورهای شمال ایران گفت: فعالیت این کشورها می‌تواند در حوزه‌های مرزی تاثیرگذار باشد، مثلا مشکلاتی که در دریاچه هامون داریم را نمی‌توانیم از مشکلات مدیریت آب‌های مرزی و افغانستان جدا کنیم اما آنچه در داخل سرزمین و حوضه‌های آبریز با آن مواجهیم ارتباطی به خارج از مرزهای کشور ندارد. به عنوان نمونه دریاچه نمک و حوضه‌ای که تهران در آن واقع شده هیچ ارتباط هیدرولوژیکی با کشورهای همسایه ندارد و یکی از بزرگترین فجایع آبی کشور و جهان را مشاهده می‌کنیم، ما خود مسئول آن هستیم در گستره داخل سرزمین و موضوعات آبی که کشور به آن مبتلا است باید به خود و مردم نگاه کنیم و نه برنامه‌های سدسازی همسایگان.
وی ادامه داد: ممکن است افغانستان و ترکیه در برخی منابع آب‌های سطحی کشور ایجاد مشکل کنند، اما منابع آب زیرزمینی به خاطر برداشت و مصرف نامناسب ما ایرانی‌ها است و نه افغان‌ها و ترک‌ها، خودمان در از بین رفتن آب‌های سطحی داخل سرزمین و منابع زیرزمینی آب مقصریم.
ناظمی گفت: این تئوری‌های توطئه قابل باور نیست چطور ممکن است یک کشوری سد بسازد و در کشور ما مشکل آبی ایجاد شود؟ این تعریف غیرمنطقی و سطحی است، انگشت اتهام را به جای خودمان که ممکن است نابخردی ما باعث اتفاقات شده به سمت دیگران نشانه می‌رویم، این ادعا از لحاظ علمی اثبات نشده که فعالیت بشری بتواند 1000 کیلومتر آن سوتر مشکل آبی ایجاد کند اگر اینگونه باشد چرا سدسازی ایران برای افغانستان مشکل ایجا نکند؟
وی در رابطه با راهکارهای حل معضل کم‌آبی در کشور بیان داشت: ابتدا اینکه چاه‌های غیرمجاز در کشور ساماندهی شود، نمی‌شود کسی با استفاده از رانت چاه غیرمجاز و عمیق حفر و از منابع آب زیرزمینی استفاده کند و پاسخگو هم نباشد. دولت باید بیندیشد که چگونه می‌تواند بدرستی از آب و خاک کشور حفاظت کند.
یاد بگیریم همه به یک میزان از خشکسالی ضرر کنیم
استاد دانشگاه کنکوردیا افزود: باید نسبت به آموزش سریع کشاورز، صنعتگر و باغدار همت کنیم، مردم باید به فکر هم باشند، در مسائل مدیریت آب به حمایت مردم است. مثلا در خشکسالی که غرب کانادا رخ داد، دولت محلی تمهیداتی اندیدشید اما بار اصلی مدیریت را کشاورزان به دوش کشیده و به هم کمک کردند، همه قبول کردند به یک میزان ضرر کنند، مثلا اگر کشاورز کلان 20 درصد محصول خود را از دست داد کشاورز خرد هم به همین میزان ضرر کرد. همه از تصمیمات اتخاذشده پشتیبانی کردند، وقتی کشاورزان احساسی کردند که عدالت حاکم است خودشان مدیریت آب را در مزارع به عهده گرفتند و حرکت‌های خوبی اتفاق افتاد، اگر می‌خواهیم از خشکسالی عبور کنیم همه از غنی و فقیر باید به یک میزان ضرر کنیم.
وی خاطرنشان کرد: در میان‌مدت دولت باید پروژه بهینه‌سازی فعالیت کشاورزی بخصوص آبیاری را ادامه دهد، شاید یک دهه وقت نیاز باشد که این پروژه‌ها انجام شود، اگر آینده‌ای برای ایران در نظر داریم با این وضعیت کشاورزی نمی‌توانیم جلو برویم، باید کشاورز را با دانش مدرن روز آشنا کنیم، باید سعی کنیم کشاورز را با تکنولوژی آبیاری و انتخاب محصول با توجه به وضعیت آب و هوایی آشنا کنیم، باید پیش‌بینی خشکسالی و سیلاب در شرایط حدی را داشته باشیم زیرا هر دو می‌تواند مشکل‌ساز باشد.
از گفتمان زیست محیطی غفلت نکنیم
ناظمی یادآور شد: در درازمدت هم دولت و هم مردم نیاز به گفتمان محیط زیستی دارند، متاسفانه محیط زیست در کشور ما مغفول است و این روش غیرمناسبی برای پاسداری از این آب و خاک است، باید گفتمان زیست محیطی صلح‌جویانه را در کشور جا بیندازیم.
سرویس خبری : کشاورزی و باغبانی
