آینده‌ای مبهم، پیش روی امنیت غذایی جهان

حسین شیرزاد، تحلیلگر مسائل توسعه‌ای کشاورزی با اشاره به تغییرات اقلیمی طی یادداشتی اختصاصی برای خبرگزاری مهر نوشت، نخستین پیامد تغییرات اقلیمی شوک در عرضه است؛ این شوک با کاهش عرضه مؤثر نیروی کار و نرخ انباشت سرمایه مولد، تولید را کاهش داده و منجر به افزایش نرخ تورم می‌شود.

شناخت‌شناسی فقر و ناامنی غذایی

محققان از داده‌های سال‌های ۱۹۶۰ تا ۲۰۱۷ میلادی برای بررسی تأثیر تغییر دما بر نرخ رشد سالانه تولید ناخالص داخلی سرانه در ۱۲۶ کشور استفاده کردند. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که به ازای هر یک درجه سانتیگراد افزایش دما، نرخ رشد سالانه تولید ناخالص داخلی سرانه ۰.۷۴ تا ۱.۲۵ درصد کاهش می‌یابد. فقر هم علت و هم معلول ناامنی غذایی است. بدین علت که وقتی قیمت مواد غذایی افزایش می‌یابد، فقیرترین خانوارها به طور نامتناسبی تحت تأثیر قرار می‌گیرند زیرا سهم بیشتری از درآمد خود را صرف غذا می‌کنند. با گران‌تر شدن غذا، این خانوارها اغلب مجبور هستند میزان مصرف غذای خود را کاهش دهند یا کمتر مصرف کنند.

این امر نه تنها گرسنگی را تشدید می‌کند، بلکه منجر به سوءتغذیه به ویژه در میان کودکان و سالمندان نیز می‌شود. علاوه بر این، فقیرترین افراد با چالش دیگری که توسط کالاهای «گیفن» ایجاد می‌شود، روبرو هستند که فقر آنها را تشدید می‌کند. کالای گیفن محصولی است که با افزایش قیمت، مردم بیشتر از آن مصرف می‌کنند. این برخلاف اقتصاد خرد عرضه و تقاضا است. با افزایش قیمت یک کالا، مقدار تقاضا برای آن کاهش می‌یابد. یک مثال خوب از کالای گیفن، نان است؛ یک غذای اصلی که بسیاری از مردم برای امرار معاش روزانه به آن متکی هستند. کشورهایی که به شدت به مواد غذایی و انرژی وارداتی وابسته هستند، یا کشورهایی که در جغرافیای مستعد وقوع شرایط آب و هوایی شدید مانند خشکسالی قرار دارند، ممکن است شدیدترین افزایش قیمت‌های داخلی را تجربه کنند. تأثیرات ترکیبی افزایش قیمت مواد غذایی و انرژی ناشی از تغییرات اقلیمی، به طور نامتناسبی بر فقیرترین خانوارها فشار می‌آورد و نابرابری را در داخل و بین کشورها تشدید می‌کند تقاضا برای نان به دلیل فقر افزایش می‌یابد. با افزایش قیمت کالای ارزان (نان)، فقیرترین افراد دیگر نمی‌توانند رژیم غذایی خود را با غذاهای بهتر تکمیل کنند و باید غذای اصلی بیشتری مصرف کنند. اثر درآمدی بیش از آن است که اثر جایگزینی را جبران کند و اثر خالص افزایش قیمت کالا، افزایش تقاضا برای آن است. بنابراین اجماع گسترده‌ای وجود دارد که تأثیرات تغییرات اقلیمی باعث تورم جهانی قیمت مواد غذایی خواهد شد، اگرچه تخمین‌ها در مورد میزان آن متفاوت است.

کشورهایی که به شدت به مواد غذایی و انرژی وارداتی وابسته هستند، یا کشورهایی که در جغرافیای مستعد وقوع شرایط آب و هوایی شدید مانند خشکسالی قرار دارند، ممکن است شدیدترین افزایش قیمت‌های داخلی را تجربه کنند. تأثیرات ترکیبی افزایش قیمت مواد غذایی و انرژی ناشی از تغییرات اقلیمی، به طور نامتناسبی بر فقیرترین خانوارها فشار می‌آورد و نابرابری را در داخل و بین کشورها تشدید می‌کند. این امر از طریق کاهش قدرت خرید خانوار، تأثیر بر مصرف و هزینه‌ها و پیامدهای رفاهی متعاقب آن (زیرا خانوارهای کم‌درآمد تمایل دارند بخش بیشتری از درآمد خود را صرف مصرف کنند) رخ می‌دهد. علاوه بر این، خانوارها و شرکت‌ها قیمت‌های بالاتر را در انتظارات خود لحاظ کرده و چسبندگی قیمتی ایجاد می‌کنند که ممکن است حتی با کاهش سطح تورم، مانع از کاهش قیمت‌ها شود.

از سویی دیگر، بسیاری از کشورهای در حال توسعه، کشاورزان خرده‌پا ستون فقرات بخش کشاورزی را تشکیل می‌دهند. این کشاورزان به ویژه در برابر تغییرات اقلیمی آسیب‌پذیر هستند زیرا اغلب فاقد منابع و زیرساخت‌های لازم برای سازگاری با شرایط در حال تغییر هستند. خرابی محصولات و کاهش بازده می‌تواند این کشاورزان را به فقر بیشتری سوق دهد و توانایی آنها را برای سرمایه‌گذاری در تولید آینده محدود کند و چرخه فقر و ناامنی غذایی را تداوم ببخشد.

رهایی از چرخه معیوب

محققان پیش‌بینی می‌کنند که تغییرات اقلیمی ممکن است عملکرد جهانی محصولات کشاورزی را در دهه ۲۰۳۰، ۹ درصد و در دهه ۲۰۵۰، ۲۳ درصد کاهش دهد. نوسان سالانه در عملکرد جهانی محصولات کشاورزی ممکن است در ۴۰ سال آینده به دلیل تغییرات اقلیمی، ۱ تا ۳ درصد افزایش یابد که به طور بالقوه نوسانات قیمت را بدتر می‌کند و بر تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان فقیر تأثیر منفی می‌گذارد؛ همانطور که در بسیاری از کشورهای در حال توسعه دیده‌ایم، ارتباط بین تغییرات اقلیمی، تورم قیمت مواد غذایی و فقر یک چرخه معیوب ایجاد می‌کند.

از آنجایی که تغییرات اقلیمی تولید مواد غذایی را مختل می‌کند، منجر به افزایش قیمت مواد غذایی می‌شود. این افزایش قیمت‌ها به طور نامتناسبی بر فقرا تأثیر می‌گذارد، قدرت خرید آنها را کاهش می‌دهد و منجر به ناامنی غذایی و سوءتغذیه بیشتر می‌شود از آنجایی که تغییرات اقلیمی تولید مواد غذایی را مختل می‌کند، منجر به افزایش قیمت مواد غذایی می‌شود. این افزایش قیمت‌ها به طور نامتناسبی بر فقرا تأثیر می‌گذارد، قدرت خرید آنها را کاهش می‌دهد و منجر به ناامنی غذایی و سوءتغذیه بیشتر می‌شود. در مقابل، فقر توانایی مردم برای سازگاری با تغییرات اقلیمی را محدود می‌کند و آنها را در برابر تأثیرات آن آسیب‌پذیرتر می‌کند. شکستن این چرخه بدون مداخله و حمایت خارجی دشوار است چون تغییرات اقلیمی می‌تواند با ایجاد خطرات جدید برای زنجیره‌های تأمین و تغییر الگوهای تقاضا، اختلالات اقتصادی بزرگی ایجاد کند.

از سویی هزینه‌های غذا و انرژی به شدت به هم وابسته هستند، زیرا زنجیره تأمین تولید غذا انرژی‌بر است. در سال ۲۰۱۸، حدود ۱۰ درصد از کل مصرف انرژی ایالات متحده آمریکا در تولید غذا استفاده شد، اما تولید غذا نسبت به سایر بخش‌های اقتصاد، بیشتر به سوخت‌های فسیلی وابسته است که حدود ۲۰ درصد از مصرف سوخت‌های فسیلی این کشور را تشکیل می‌دهد. این امر تابعی از تجهیزات مکانیزه مورد استفاده برای کشت، برداشت و انتقال غذا به بازار است که در حال حاضر به شدت به بنزین و گازوئیل وابسته است و همچنین نهاده‌های فسیلی در کود.

پس در حالی که تأثیر تورمی قیمت انرژی بر هزینه‌های مواد غذایی به راحتی آشکار است، مشخص می‌شود که مسائل اقلیمی نیز یک نیروی تورمی رو به رشد هستند و احتمالاً تشدید می‌شوند. در ساده‌ترین حالت، تغییرات اقلیمی که منجر به افزایش دمای جهانی و تخریب محیط زیست می‌شود، بهره‌وری کشاورزی را کاهش می‌دهد و هزینه غذا را بالا می‌برد. اگرچه مطالعه این ایده نسبتاً جدید است، اما نتیجه‌گیری‌ها سازگار و منطقی به نظر می‌رسند. با قرار گرفتن سیاره زمین تحت فشار بیشتر، بهره‌وری آن کاهش خواهد یافت. برخی از عوامل مانند عملکرد محصولات کشاورزی و بهره‌وری نیروی کار، ممکن است تأثیر خطی داشته باشند، در حالی که برخی دیگر، مانند تعادل پیچیده بین سیستم‌ها، ممکن است پیش‌بینی آنها دشوارتر باشد.

آینده غذایی که پیش‌روی کشورهای جهان است

طبق گزارش ارزیابی ششم IPCC WGII که در اکتبر ۲۰۲۱ منتشر شد، گرمایش جهانی بر بهره‌وری کشاورزی در سیستم‌های زمینی و اقیانوسی تأثیر می‌گذارد. عملکرد محصولات کشاورزی تحت تأثیر شرایط تخریب خاک قرار می‌گیرد؛ افزایش دما بر توسعه محصولات کشاورزی تأثیر می‌گذارد. همچنین آب و هوای شدید هم بر برداشت محصولات کشاورزی تأثیر می‌گذارد. افزایش دما مستقیماً بر حیوانات و انسان‌ها تأثیر گذاشته و بر تولید لبنیات و مرگ‌ومیر حیوانات (که بر تولید گوشت گاو تأثیر می‌گذارد) تأثیر مستقیم دارد. شرایط کاری دشوارتر و استرس گرمایی برای کارگران مزرعه، بهره‌وری را کاهش می‌دهد و در نتیجه عملکرد کمتر و هزینه‌های بالاتر مستقیماً بر هزینه نهایی برای مصرف‌کننده تأثیر می‌گذارد. آب و هوای شدید بر برداشت محصولات کشاورزی تأثیر می‌گذارد. افزایش دما مستقیماً بر حیوانات و انسان‌ها تأثیر گذاشته و بر تولید لبنیات و مرگ‌ومیر حیوانات (که بر تولید گوشت گاو تأثیر می‌گذارد) تأثیر مستقیم دارد

افزایش وقوع رویدادهای شدید آب و هوایی نیز بر عملکرد محصولات کشاورزی و ثبات برداشت تأثیر می‌گذارد. خشکسالی و سیل – دو رویه‌ی تأثیر تغییرات اقلیمی – منجر به فشارهای تورمی بلندمدت می‌شوند. این رویدادها می‌توانند میزان زمین‌های کشاورزی قابل کشت را کاهش دهند، بهره‌وری را برای مدت طولانی مختل کنند و هزینه‌های بهره‌برداری از زمین، از جمله بهبود زیرساخت‌های لازم، افزایش هزینه‌های بیمه و تأمین مالی را افزایش دهند.

در آینده، تغییرات اقلیمی می‌تواند شوک‌های دمایی جهانی را مکررتر و شدیدتر کند. این امر می‌تواند منجر به نوسانات بیشتر قیمت‌ها شود و به تورم منجر شود. در نتیجه، بانک‌های مرکزی ممکن است مجبور شوند با تشدید یا کاهش سیاست‌های پولی به این تغییرات واکنش نشان دهند.

سرویس خبری:کشاورزی و باغبانی

منبع:خبرگزاری مهر