سید جلیل جلالی‌فر در مورد آخرین وضعیت تجارت ایران و روسیه اظهار کرد: واردات ما از روسیه در حوزه نهاده‌های دامی به دو دلیل کاهش پیدا کرده است. روسیه برای صادرات نهاده‌های دامی و چوب عوارض دریافت می‌کند که علت آن کمبود در روسیه و امنیت غذایی بوده که این اتفاق قیمت تمام شده ما را افزایش داده است. دلیل دوم تفاوت نرخ ارزش اظهار کالا برای ثبت سفارش گمرکی است به طور مثال اگر نرخ آن برای واردات نهاده‌های دامی از روسیه 250 دلار یا 280 باشد از جنوب کشور تا 40 دلار متفاوت است. این موضوع فضای مبادله تجاری را با چالش مواجه می‌کند و نشان می‌دهد که واردکنندگان نهاده‌های دامی، گروه‌های مافیایی و دارای رانت دخیل هستند.
وی افزود: مهم‌ترین مشکل ما برای رشد مبادلات تجاری، عدم تمرکز بخش دولتی و تصمیم‌گیران حوزه بازرگانی برای تنوع صادرات است. بالغ بر 80 درصد از صادرات ما به روسیه محصولات غذایی و کشاورزی است که عمده آنها از مرز آستارا عبور می‌کنند. در این راستا با توجه به اتفاقات شمال غرب با یک سری از کارشکنی‌ها و عدم همکاری دولت آذربایجان هم مواجه هستیم.
جلالی‌فر گفت: کسانی که در حوزه تجارت و توسعه اقتصادی ورود می‌کنند باید با دانش ژئوپلتیک آشنا باشند. یکی از عناصر ژئوپلتیک؛ جغرافیا و عنصر دیگر قدرت است. منابع، ذخایر، زیرساخت‌های لجستیکی، فرهنگ مردم، قوانین و مقررات، حمایت و پشتیبانی از عناصر سازنده قدرت هستند. ما در بخش قدرت مشکل داریم برای مثال زیرساخت‌های ما فراهم نیست.
وی در مورد کارشکنی‌های صورت گرفته بیان کرد: آذربایجان نمی‌تواند مستقیما بگوید که این خط کشتیرانی را بسته‌ام چراکه یک خط ترانزیتی وجود دارد و پای کشور روسیه در میان است. هر روز بهانه‌ای می‌آورد و کارهای مرزی را انجام نمی‌دهد. یک روز می‌گوید برق قطع است، روز دیگر دستگاه ایکس ری کار نمی‌کند، یک روز می‌گوید سگ موادیاب نیست. به همین علت دیده می‌شود که تعداد زیادی کامیون صف بسته‌اند و حتی با صف‌های 10 کیلومتری در آستارا مواجه می‌شویم.
عضو هیئت مدیره اتاق بازرگانی ایران و روسیه در ادامه اضافه کرد: باید با هرکشوری به خصوص کشورهای همسایه یک مدل از دیپلماسی را داشته باشیم، اخیرا خبری منتشر شد که مسیر ترانزیت ارمنستان جایگزین آذربایجان می‌شود. این موارد را نباید در این شرایط رسانه‌ای شود. آذری‌ها با ارمنی‌ها درگیر هستند و هر میزان که این اخبار رسانه‌ای شود، کارشکنی رخ می‌دهد. الان تنها راه آن دیپلماسی است تا این مسیر باز شود.
وی خاطرنشان ساخت: علت اینکه ما این وضعیت را پیدا کردیم قصور و کوتاهی در گذشته بوده است. من بارها به آقای نوبخت مراجعه کردم و مشکل آستارا را مطرح کردم اما هیچ اقدامی نشد. گمرک آستارا با همان تجهیزات و پرسنلی که برای عبور و مرور 50 کامیون بود امروز که روزانه 600 کامیون در آن رفت و آمد دارند کار می‌کند. طبیعتا با این وضعیت نمی‌توان موفق بود، همه مشکلات از کارشکنی‌های خارجی نیست بلکه قصور و کوتاهی‌های در کشور است که دولت جدید باید به آن دقت کند.
جلالی‌فر با انتقاد از سبد صادراتی ایران به روسیه گفت: دلیل آن که میزان صادرات ما به بازار روسیه که 243 میلیارد دلار واردات دارد، در طول 11 سال هنوز 600 تا 700 میلیون دلار بوده، آن است که ما روی تنوع بازار روسیه کار نکرده‌ایم. ما تنها گوجه و خیار و هندوانه و کالاهای مشابه که همه از سوبسید استفاده می‌کنند صادر کرده و فکر می‌کنیم که در حال صادرات هستیم در حالی که ما سوبسید خود را با دیگر کشورها شریک می‌شویم. ما باید به دنبال صادرات کالاهایی که کمتر از سوبسید استفاده کنند نیز باشیم.
وی افزود: صادرات یک کامیون محصول دانش‌بنیان معادل 20 کامیون محصول کیوی است و ارزش افزوده بیشتری دارد. یا باید روی حوزه‌های مانند پوشاک کار کنیم که اشتغال بیشتری ایجاد می‌کنند. دارو یا تجهیزات هم می‌توانند گزینه‌های مناسبی باشند. در کشور ما روی تنوع بازار به خوبی و به صورت سیستماتیک کار نشده است.
جلالی‌فر همچنین با انتقاد از برخی نهادها متذکر شد: در داخل کشور همگرایی‌های بین سازمانی جهت تحقق راهبردهای اقتصادی باید ایجاد شود اما متاسفانه چنین چیزی وجود ندارد. سازمان دامپزشکی نه تنها در جهت صادرات محصولات آبزی و لبنی کاری نمی‌کند، بلکه کارشکنی هم می‌کنند. یک کارشناس تصمیم‌گیری می‌کند بدون آنکه بداند عواقب این تصمیم‌گیری اشتباه چیست. روسیه بالغ بر 4 میلیارد دلار صاردات محصولات آبزی و و نزدیک به دو میلیارد دلار واردات این محصولات را دارد.
وی اضافه کرد: ویتنام 110 میلیون دلار، هند بالغ بر 70 میلیون دلار، ترکیه 60 میلیون دلار و ارمنستان که یک دریاچه سوان دارد بالغ بر 30 میلیون دلار از این 1 میلیارد و 900 میلیون دلار واردات محصولات آبزی روسیه سهم دارند اما سهم ایران با این حجم از ظرفیت‌های آبی در جنوب و شمال و پرورش ماهی حدود 2 میلیون دلار است. من به عنوان یک کارشناس می‌گویم مقصر این وضعیت سازمان دامپزشکی کشور است. در بخش‌های دیگر مانند مصالح ساختمانی نیز وضعیت مشابهی داریم؛ در بخش پتروشیمی نیز تولیدکنندگان ایرانی کمترین حضور را در بازار روسیه دارند، باید به اتحادیه‌ها و تعاونی‌ها توجه ویژه شود. نباید اجازه تشکیل باند و مافیا داده شود که معمولا برای تشکیل رانت این کار انجام می‌شود. نباید غفلت شود چراکه در همین غفلت‌ها نطفه فساد اقتصادی بسته می‌شود. بعد از اصلاح باید راهبردها مشخص شده و برای تشکل‌ها ماموریت تعریف شود.
عضو هیئت مدیره اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه اظهار داشت: رییس کشتیرانی می‌گوید که می‌خواهد خط کشتیرانی مستقیم قرار دهد اما واقعیت را نمی‌گوید چراکه کشتی‌ها محدود است و رود ولگا هم مشکل دارد، پس این بیشتر یک شعار است. کشتی‌ها در حال رفت و آمد هستند و این یک امر طبیعی است اما برنامه ندارند برای مثال کشتی بار خود را از انزلی به آستاراخان می‌برد و صاحب بار هم منتظر بار است، یک دفعه از تهران دستور می‌رسد که باید به نقطه دیگری برود و بار بزند. کالاهای صادراتی زیادی در بنادر امیرآباد و انزلی داریم که روی زمین مانده‌اند. باید با این بی‌برنامگی مقابله شود.
وی در ادامه گفت: مشکل دیگر در این راستا کمبود ظرفیت کشتی است، بطوریکه بار هست ولی کشتی نیست. الان در روسیه نهاده‌های دامی وجود دارد اما کشتی نیست که آنها را بیاورد. یکی از صادرکنندگان 3 هزار تن بار نهاده‌های دامی دارد که ارز آن را هم دریافت کرده اما دو ماه است که به دنبال کشتی برای انتقال آن به ایران است ولی کشتیرانی می‌گوید کشتی ندارد، قیمت کشتی‌های دیگر هم بسیار زیاد است.
جلالی‌فر تصریح کرد: از طرف دیگر؛ رسوب بیش از حد رود ولگا برای این کار مانع است. رسوب این رود باعث کاهش سطح آب و گیر کردن کشتی‌ها می‌شود. بنابراین کشتی مجبور می‌شود که نصف ظرفیت خود بار بزند که این کار برای کشتی صرفه اقتصادی ندارد بنابراین مجبور به افزایش کرایه حمل می‌شود. در این بخش باید دیپلماسی اقتصادی ورود کند و در مذاکرات با روسیه گفته شود که این مشکل مربوط به کشور روسیه است و باید آن را حل کند.
وی همچنین افزود: زیرساخت‌ها برای جایگزینی دریا برای مسیر آذربایجان فراهم نیست. هر کشتی رورو می‌تواند 40 ماشین را جابجا کند، 10 کشتی می‌توانند 400 ماشین را جابجا کند. هر کشتی در این فصل می‌تواند در ماه 2 سفر انجام دهد بنابراین ظرفیت آن در ماه 800 تریلی است که از طریق جاده‌ای و از راه آذربایجان طی سه روز جابجا می‌شود، به هیچ وجه نباید به فکر جایگزینی دریا به جای آذربایجان بود. بلکه باید آذربایجان حفظ شده و برای توسعه به فکر راه‌های دیگر بود. مسیرهای دیگر شامل ارمنستان، مرز اینچه برون، بیله سوار و مرز سرخس که برای آن باید تعاملات خود را با ترکمنستان افزایش دهیم و دیگری مسیر دریایی است. در این صورت صادرات ما افزایش می‌یابد، در غیر این صورت اگر هرکسی مدعی افزایش حتی 50 درصدی صادرات به روسیه باشد از نظر من کذب می‌گوید.
جلالی‌فر ادامه داد: طبق قانون روسیه جابجایی از کانتینر به کامیون محصول سردخانه‌ای باید در سردخانه انجام شود، برای مثال محصولات لبنی و آبزی را نمی‌توان در محیط آزاد به وسیله نقلیه دیگر انتقال داد. ولی متاسفانه سردخانه به قدر کافی وجود ندارد، دولت روسیه به قدر کافی آن را تامین نمی‌کند ولی ما باید در این زمینه سرمایه‌گذاری کنیم تا بتوانیم صادرات بیشتری به این کشور داشته باشیم. یعنی سازمان توسعه تجارت باید برای سرمایه‌گذارانی که می‌خواهند در این زمینه ورود کنند تسهیلات در نظر بگیرد یا نهادهای خصولتی مانند بنیاد مستضعفان، ستاد اجرایی فرمان امام، کوثر و … در این زمینه سرمایه‌گذاری کنند. پول این سرمایه‌گذاری می‌توانند طی سه سال بازگردد. در این صورت کانتینرهای یخچالی و کشتی‌ها هم افزایش می‌یابند. در نتیجه بخشی از باری که از مسیر آذربایجان حرکت می‌کند می‌تواند از این طریق جابجا شود.
وی در پاسخ به سوالی پیرامون آخرین وضعیت واردات غلات از این کشور بیان کرد: واردات غلات نسبت به گذشته کاهش قابل توجهی داشته است، یکی از دلایل آن همان مشکل حمل و نقلی است. به دلیل مشکل رود ولگا صرفه اقتصادی هم ندارد و می‌توان از جنوب با کشتی‌های بزرگ‌تری آن را وارد کرد.
وی در پایان افزود: پیش‌بینی من این است که در سال جاری حجم مبادلات ایران و روسیه به بیش از 2 میلیارد دلار برسد، صادرات محصولات پتروشیمی و برخی مصالح ساختمانی مانند کاشی و سرامیک، فولاد و برخی ماشین‌آلات و برخی از محصولات شیمیایی تولید ایران به روسیه در سال جاری با رشد مواجه بوده است. اگر روی تنوع کار کنیم حتما موفق می‌شویم. این موضوع نیازمند این است که بتوانیم ظرفیت‌های ایران در روسیه را بشناسیم. این کار نیاز به رایزنی قوی بازرگانی دارد نه حالت فعلی که زبان و فرهنگ روسیه را می‌شناسند. اگر ما بتوانیم این نواقص را مرتفع کرده و مراکز تجاری در مناطق مختلف تاسیس کرده و مرکز رایزنی بازرگانی را تقویت کنیم و همچنین از ظرفیت ایران مقیم و دانشجو در روسیه استفاده کنیم و در یک کلام همگرایی ملی ایجاد شود، می‌توانیم حجم مبادلات خود را با این کشور به 10 میلیارد دلار برسانیم.
