کشاورزی یکی از ارکان اصلی تأمین غذای بشر است، اما در سال‌های اخیر، استفاده از فاضلاب‌های شهری و صنعتی به‌عنوان منبع آبی برای آبیاری محصولات کشاورزی به یک نگرانی جدی تبدیل شده است.
فاضلاب، به عنوان منبعی غنی از مواد مغذی، می‌تواند به رشد بهتر گیاهان کمک کند اما در عین حال، حاوی ترکیبات شیمیایی و میکروارگانیسم‌هایی است که می‌توانند سلامت انسان و محیط زیست را تهدید کنند.
مطالعات اخیر دانشمندان نشان داده که استفاده مکرر از فاضلاب در آبیاری مزارع می‌تواند منجر به تجمع مواد سمی در خاک و محصولات کشاورزی شود و عواقب وخیمی برای سلامت انسان و محیط زیست داشته باشد.
بر اساس آخرین آمار وزارت بهداشت سالانه ۵۵ هزار نفر از هموطنان بر اثر ابتلا به انواع سرطان‌ها دچار مرگ زودرس می‌شوند؛ در حالی که با اصلاح سبک زندگی، تغذیه سالم و ورزش منظم می‌توان از ابتلا به نیمی از سرطان‌ها پیشگیری کرد.
آبیاری مزارع با فاضلاب به‌ویژه در کشورهایی که با کمبود آب مواجه هستند، به‌طور فزاینده‌ای رایج شده است.
در شهرستان کنگاور در شرق استان کرمانشاه نیز که سالهاست غول خشکسالی سایه افکنده و ذخایر آب‌های زیرزمینی کاهش یافته، برخی از کشاورزان جنوب شهر، زمین‌های کشاورزی خود را به وسیله فاضلاب تصفیه نشده آبیاری می‌کنند. این کار از نگاه مردم و کارشناسان حوزه سلامت گناهی نابخشودنی و اقدامی خلاف قانون است.
خطرات ناشی از استفاده از فاضلاب در کشاورزی
پزشک اپیدمیولوژی مرکز بهداشت شهرستان کنگاور در این راستا به خبرنگار ایرنا گفت: فاضلاب حاوی باکتری‌ها، ویروس‌ها و انگل‌های بیماری‌زا است که می‌توانند به راحتی به محصولات کشاورزی منتقل شود و مصرف این محصولات نیز منجر به بروز بیماری‌های عفونی و مسمومیت غذایی می گردد.
طاهره خزایی با بیان اینکه فاضلاب‌ها معمولاً حاوی مواد شیمیایی سمی مانند فلزات سنگین (مثل سرب، کادمیوم و جیوه) هستند، تصریح کرد: تجمع این مواد در خاک و سپس در گیاهان می‌تواند خطرات جدی برای سلامت انسان ایجاد کند.
او با بیان اینکه برخی از ترکیبات موجود در فاضلاب، به‌ویژه مواد شیمیایی صنعتی، می‌توانند خاصیت سرطان‌زایی داشته باشند، متذکر شد: مصرف محصولات آلوده می‌تواند خطر ابتلا به انواع سرطان‌ها را افزایش دهد.
وی بیان کرد: با آغاز کشت غیرقانونی در این منطقه پیگیری خود را از طریق مراجع قضایی آغاز می‌کنم.
این کارشناس مرکز بهداشت کنگاور در عین حال تصریح کرد: در چنین مواردی هر یک از ادارات باید به وظیفه قانونی خود عمل کنند و همه مراجع ذیربط مانند آب و فاضلاب، امور آب، محیط زیست و جهاد کشاورزی در چارچوب ساختار سازمانی و قانونی خود باید پیگیر بوده و برخورد لازم را انجام دهند.
امحای زمین و محصولات کشاورزی که با فاضلاب آبیاری شدند
دادستان کنگاور که بارها در بحث سلامت مردم نشان داده که با هیچکس تعارف ندارد، به خبرنگار ایرنا، گفت: متاسفانه برخی از کشاورز نماها در مزارع مسیر تصفیه خانه فاضلاب کنگاور با استفاده مستقیم از فاضلاب خام شهری اقدام به تولید محصولاتی از نوع کشت دوم می‌کردند.
علی اسدی یادگار افزود: دستگاه قضائی شهرستان در راستای پاسداشت حقوق شهروندی و اهمیت سلامت عمومی جامعه به این موضوع ورود کرد.
وی تصریح کرد: این فاضلاب به صورت مستقیم در مزارع سیب زمینی و چغندر و یا به صورت غیرمستقیم در مزارع ذرت علوفه ای استفاده شده که به صورت مستقیم با سفره و تغذیه مردم سر و کار دارد.
او با بیان اینکه این اقدام تهدید علیه بهداشت عمومی و سلامت انسانی تلقی می شود، افزود: این کار علاوه بر مجازات قانونی، معدوم‌سازی محصولات را نیز به دنبال دارد و کشاورزان باید تذکرات قانونی صادره را مدنظر قرار دهند.
آبیاری ۱۰۰ هکتار از زمین‌های کشاورزی کنگاور با فاضلاب
رییس جهاد کشاورزی شهرستان کنگاور نیز ضمن ابراز اطلاع از این موضوع گفت: در مناطق پائین دستی شهر کنگاور شاهد استفاده از فاضلاب برای حدود ۱۰۰ هکتار از زمین‌های کشاورزی هستم که بیش از ۹۰ درصد آن ذرت علوفه‌ای است.
محمد خزایی با تاکید بر ممنوع بودن استفاده از فاضلاب برای کشاورزی در تولیدات غذایی افزود: استفاده از فاضلاب برای کشت زمانی مجاز است که تصفیه شود در غیر این صورت تخلف است و باید با متخلفین برخورد قانونی کرد.
وی تصریح کرد: استفاده از فاضلاب در زمین‌های کشاورزی علاوه بر آسیب رساندن به بافت کشاورزی و خاک موجب تولید مواد غذایی آلوده می‌شود که مرجع رسیدگی به این تخلفات امور منابع آب و حوزه سلامت شهرستان است.
خزایی ضمن تائید اینکه نیاز به آموزش کشاورزان درباره خطرات استفاده از فاضلاب و روش‌های ایمن‌تر آبیاری وجود دارد، خاطرنشان کرد: سرمایه‌گذاری در فناوری‌های تصفیه فاضلاب می‌تواند به کاهش خطرات ناشی از استفاده از این منابع کمک کند.
تشکیل پرونده قضایی برای کشاورزان متخلف
رییس اداره محیط زیست کنگاور هم در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا، با بیان اینکه استفاده از فاضلاب در کشاورزی نه تنها بر سلامت انسان تأثیر می‌گذارد بلکه می‌تواند به تخریب اکوسیستم‌ها نیز منجر شود، گفت: آلودگی خاک و آب‌های زیرزمینی ناشی از این عمل، می‌تواند تنوع زیستی را کاهش دهد و زنجیره غذایی را تحت تأثیر قرار دهد.
مجتبی گداری با بیان اینکه مزارع کشاورزی حاشیه کمربندی، جنب تصفیه خانه مرکزی که با استفاده از فاضلاب شهری آبیاری و در آن محصول کشت کرده اند شناسایی شده است، اضافه کرد: با دستور دادستان عمومی و انقلاب شهرستان کنگاور تمام وسایل و ادوات آنها از جمله یک دستگاه تراکتور و چند پمپ آب توقیف شد.
وی گفت: سیب زمینی حاصل از آبیاری با فاضلاب خام که تهدید علیه بهداشت عمومی و سلامت انسانی است نیز امحا شد.
گداری افزود: برای عاملان مربوطه پرونده قضایی تشکیل و به دادسرا ارسال و زمین‌ها نیز جهت معدوم‌سازی به مراجع ذیربط معرفی شد.
صدای کشاورزان
کشاورز ۵۸ ساله جنوب شهر کنگاور که تمایلی به بردن نامش نداشت به خبرنگار ایرنا، گفت: به ناچار مجبور به بهره‌برداری از فاضلاب برای سیراب کردن مزارع زیر کشت در این منطقه شده است.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا از پیامدهای منفی کشت با فاضلاب مطلع هست و آیا می‌داند که مصرف تولیدات کشاورزی با آب آلوده چه بلایی بر سر انسان می‌آورد و علاوه بر تهدیدات زیست محیطی که به خاک وارد می‌کند موجب ابتلای انسان به بیماری عفونی و میکروبی و البته سرطان می‌شود، و شما در واقع به کشت سرطان روی آورده‌اید، تنها به چند کلمه اکتفا کرد و گفت: “چه بگویم مجبورم”.
وی ادامه داد: شما اگر جای من بودید چه می‌کردید. شغل من هم کشاورزی است و تنها محل درآمدم نیز از این راه است، وقتی آبی برای آبیاری وجود ندارد، شما بگویید چه کنم.
او در پاسخ به این سوال که به جای کشت این محصولات اقدام به تغییر الگوی کشت کرده و به کشت محصولاتی با نیاز آبی کم روی بیاورد، گفت: وقتی آبی در اختیار نداشته باشی فرقی ندارد که بخواهی محصول آب بر بکاری یا کم آب بر!
این کشاورز کنگاوری در ادامه از مسوولان می‌خواهد که نه در حرف بلکه در عمل از کشاورزان حمایت کنند و تنها راهکار در شرایط کنونی برای تامین نیاز آبی مزارع این منطقه را یا تصفیه کردن فاضلاب شهری روان شده در این کانال می داند یا اختصاص بخشی از آب تصفیه شده در تصفیه خانه فاضلاب کنگاور.
پیشنهادات برای آینده
برای جلوگیری از این خطرات، نیاز به بازنگری در شیوه‌های آبیاری و مدیریت منابع آب احساس می‌شود. کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که کشاورزان از روش‌های تصفیه فاضلاب پیشرفته استفاده کنند تا آلاینده‌ها کاهش یابند و سلامت محصولات تضمین شود. همچنین، آموزش کشاورزان درباره خطرات استفاده از فاضلاب و راهکارهای ایمن‌تر باید در اولویت قرار گیرد.
آن چیزی که موجب تهدید کشاورزی و به مخاطره انداختن اقتصاد کشاورز خواهد شد اتخاذ نکردن راهکار اساسی برای جلوگیری از هدررفت آب است و لازمه آن بهره‌مندی از دانش روز دنیا، تخصیص اعتبارات و به روز رسانی تکنولوژی برگشت پساب‌ها به چرخه کشاورزی است تا علاوه بر تامین آب سالم مورد نیاز و فاقد هرگونه آلودگی از هدر رفت منابع آبی و سرمایه ملی جلوگیری شود.
از دیگر سوی وزارت جهاد کشاورزی باید یک برنامه مدون و عملیاتی در خصوص کشت انواع محصولات با توجه به برخورداری هر یک از استان‌های کشور از میزان منابع آبی و اقلیم ارائه دهد تا هرکس در هر نقطه ای از شهر به خود اجازه ندهد به هر شیوه‌ای که دلخواهش بود اقدام به بهره‌برداری از خاک و آب به عنوان سرمایه ملی کرده و هر طور که دلش خواست کشت کند.
استفاده از فاضلاب در کشاورزی یک چالش بزرگ است که نیازمند توجه جدی و اقدامات مؤثر است. کشاورزی با فاضلاب ممکن است راه‌حلی موقتی برای کمبود آب باشد، اما خطرات جدی برای سلامت انسان و محیط زیست به همراه دارد. تنها با مدیریت صحیح و آگاهی از خطرات می‌توان از مزایای این روش بهره‌مند شد و سلامت جامعه را حفظ کرد. اتخاذ تدابیر مناسب و آگاهی‌بخشی به کشاورزان و جامعه می‌تواند به کاهش این خطرات کمک کند و آینده‌ای سالم‌تر را برای نسل‌های آینده تضمین نماید.
شهرستان کنگاور در فاصله ۹۰ کیلومتری شرق کرمانشاه و ۴۱۰ کیلومتری غرب تهران قرار دارد.
این شهرستان با داشتن ۴۲ هزار مزرعه کشاورزی که شامل ۲۶ هزار اراضی دیم، ۱۴ هزار اراضی آبی و ۲ هزار باغات است، به عنوان قطب کشاورزی منطقه محسوب می شود.
کشت سه هزار تن دانه‌های روغنی در سال زراعی جاری(۱۴۰۲-۱۴۰۳) در کنگاور، این شهرستان را به عنوان قطب تولید دانه‌های روغنی در غرب کشور تبدیل کرده است.
بیشترین دام سنگین استان کرمانشاه و تولیدات چغندرقند، گشنیز، گندم، شیر و عسل در شرق استان کرمانشاه در شهرستان کنگاور تولید می‌شود.
