کشاورزی یکی از بخش‌های مهم سرزمین‌ها بوده که امنیت غذایی جوامع بشری را تضمین می‌کند. در این راستا تراکتور یکی از ابزارهای اصلی کشت محصولات کشاورزی بوده که با توسعه صنعت، تراکتورسازی هم متحول شده است. در واقع بین قدیمی ترین های ماشین آلات مولد نیرو در حوزه کشاورزی، تراکتورها هستند که نقش بسیاری در رونق و توسعه فعالیت‌های زراعتی دارد. امروز با پیشرفت تکنولوژی تجهیزات حوزه‌های مختلف متحول شده و انجام امور را بهینه کرده است.
ایران با قدمتی حدود ۶۰ سال در حوزه تراکتورسازی بخشی از نیازهای بازارهای بین المللی را نیز پوشش می‌دهد. اما مدتی است صحبت‌هایی از انباشت تقاضا شده و اینکه تولید تراکتور متناسب با نیاز داخل نبوده و این امر منجر به ایجاد صف خرید شده است. در این باره تاکید شده باید بخشی از نیاز کشور با واردات تأمین شود. حال پرسش این است که آیا ایران با پیشینه‌ای ۶۰ ساله، امروز باید یکی از کشورهای واردکننده تراکتور باشد؟
این در حالی است که ترکیه با سابقه فعالیت کمتر تیراژ تولید خود را افزایش داده و سهم خواهی خود را در بازار جهانی بالا برده است. آیا تراکتورهای داخلی به لحاظ فناوری با امکانات و آپشن های جهانی، تولید و تأمین می‌شوند؟
برای پاسخ به این سوالات به سراغ زنجیره تأمین تراکتورسازی کشور رفت زیرا کیفیت، تیراژ و قیمت قطعات از اهمیت ویژه ای برخوردار است. یونس اکبرپور پایدار، رئیس انجمن سازندگان قطعه، ماشین و مجموعه‌های صنعتی و خودرو تبریز درباره وضعیت تولید قطعات به مهر گفت: ظرفیت قطعه سازی داخل خالی است و صنعتگران توان تأمین تمام نیاز داخل را دارند.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا قیمت قطعات داخل نسبت به مشابه خارجی رقابتی است، عنوان کرد: تفاوت قیمت‌ها جزئی است و بین ۱۷ تا ۲۰ درصد قطعات تولیدات داخل بالاتر از نوع خارجی است. این امر هم به تیراژ تولید برمی گردد؛ هر چه شمارگان تولید بالاتر باشد بهای تمام شده رقابتی تر خواهد بود.
این فعال صنعت درباره مشکلات تولید اظهار کرد: مهم‌ترین مسئله صنایع نقدینگی و تأمین سرمایه در گردش است. در حال حاضر سازنده تراکتور هزینه قطعات زنجیره تأمین را هر ۳ تا ۴ ماه می‌پردازد اما قطعه ساز باید حقوق کارگران و کارکنان خود را ماهانه بپردازد بنابراین باید منابع مالی کافی در اختیار داشته باشد تا بتواند از پس هزینه‌های جاری خود برآید.
افزایش ۵۰ درصدی تولید
در ادامه محمود دریانی از دیگر تولیدکنندگان فعال در زنجیره تأمین قطعات تراکتورهای داخلی با اشاره به تولید قطعات بر اساس سفارش شرکت مادر به مهر گفت: امسال تیراژ نسبت به سال گذشته افزایش یافته به طوری که قطعه سازان ناچار به افزایش شیفت‌ها شده اند.
وی افزود: آمار تولید امسال، نشان از افزایش ۵۰ درصدی در این حوزه داشته که این نویدبخش خوبی برای بازار داخل است.
دریانی در ادامه سخنان خود با بیان اینکه قطعه سازان با دور زدن تحریم توانسته اند دانش فنی خود را روزآمد کنند، تصریح کرد: در حال حاضر با همکاری کشورهایی مانند کره جنوبی، هند، ترکیه و… تکنولوژی ساخت قطعات به روز شده و به لحاظ کیفیت می‌توان با نمونه‌های خارجی وارد رقابت شد.
تولید داخل پاسخگو بازار است
بر اساس آمارهای منتشر شده تا پایان مهر امسال نزدیک به ۷۰ هزار تراکتور جاده‌ای به ارزش یک میلیارد و ۶۳۴ میلیون دلار وارد کشور شده است. به گفته کارشناسان این آمار مربوط به تراکتورهای کشاورزی نبوده ضمن اینکه واردات این حجم تراکتور در سایر بخش‌ها هم بر اساس آمار گمرک نمی‌تواند صحت داشته باشد. مهر در ادامه گزارش خود درباره آمار تولید و نیاز بازار کشور به سراغ یکی از فعالان حوزه تراکتورسازی رفت. ناصر قربانیان در این باره به مهر گفت: بر اساس آمارهای منتشر شده تیراژ تولید تا پیش از سال ۹۸ بین ۱۵ تا ۱۶ هزار دستگاه بوده که در حال حاضر بر اساس آمار وزارت جهاد کشاورزی نیازمندی کشور حدود ۱۸ هزار دستگاه است.
وی درباره صف‌های طولانی خرید تراکتور توضیح داد: تیراژ تولید داخل پاسخگوی بازار است اما پایین بودن قدرت خرید کشاورزان سبب شده تا با انباشت نیاز رو به رو باشیم.
قربانیان با بیان اینکه برای کاهش انباشت بازار تقاضا ضرورت دارد تا اعتباراتی برای کشاورزان در نظر گرفته شود، یادآور شد: در یک سال گذشته (از ۶ ماه دوم سال ۱۴۰۰ تا آذر ۱۴۰۱) هیچ اعتباری از سوی بانک کشاورزی برای کشاورزان در بخش خرید تراکتور لحاظ نشده این در حالی است که در سال‌های قبل به طور میانگین برای ۱۲ هزار دستگاه، تسهیلات به خریداران پرداخت می‌شد.
این فعال حوزه تراکتورسازی با بیان اینکه امروز میزان تولید از ۱۸ هزار دستگاه به حدود ۳۵ هزار دستگاه برای بازار داخل و خارج رسیده است، اظهار کرد: در واقع با این رکورد هیچ نیازی بدون پاسخ باقی نمانده است. تمام تلاش تولیدکنندگان تضمین تأمین نیاز داخل و البته صادرات است.
گفتنی است آمار تولید امسال نسبت به سال گذشته روند صعودی داشته و شاهد افزایش ۳۳ درصدی در تولید تراکتور هستیم. به گفته قربانیان اگر آمار تعهدات به میزان تولید فعلی اضافه شود تیراژ تولید سال جاری به حداقل ۳۰ هزار تراکتور خواهد رسید که این عدد در سال گذشته ۲۰ هزار دستگاه بوده است.
دردسرهای خرید تراکتور
در ادامه مهر موضوع تأمین تراکتورهای مورد نیاز را از کارشناسان حوزه کشاورزی پیگیری کرد. حمید زارعین از کارشناسان حوزه کشاورزی و باغداری درباره تأمین تراکتورهای مورد نیاز بخش کشاورزی عنوان کرد: نخستین مسئله این است که تراکتورهای تولیدی داخل پاسخگو نیازمندی‌ها نیست. به عنوان مثال اگر کشاورزی برای خرید تراکتور دولتی اقدام کند باید بین ۳ تا ۴ سال در صف انتظار باشد.
وی افزود: تفاوت قیمت درب کارخانه تراکتور و نرخ بازار زیاد بوده و کشاورز خرده پا توانایی خرید از بازار آزاد را ندارد؛ ناچار باید ثبت نام کرده و پس از تأیید وی از سوی وزارت جهاد کشاورزی به عنوان کشاورز چند سالی در صف خواهد بود تا تراکتور مورد نظرش را تحویل بگیرد.
او با اشاره به سوداگری بازار تراکتور عنوان کرد: اگر قیمت تراکتور دولتی را ۳۴۰ میلیون تومان در نظر بگیریم این عدد در بازار آزاد به ۶۰۰ میلیون تومان می‌رسد؛ علاوه بر اینکه قیمت تراکتورهای وارداتی-مونتاژی نیز شناور و آزاد است.
این مهندس کشاورزی اضافه کرد: از تراکتورهای مونتاژی استقبال نمی‌شود زیرا بیشتر قطعات آنها چینی بوده بنابراین استهلاک آنها بالاست. همچنین از خدمات پس فروش مناسبی برخوردار نیستند.
او گفت: در سال‌های قبل زمانی که کشاورز برای خرید تراکتور اقدام می‌کرد پس از ۶ ماه می‌توانست آن را تحویل بگیرد اما امروز مدت زمان خرید طولانی شده است.
کشاورزان مات دلال بازی
زارعین درباره کیفیت و امکانات تراکتورهای تولید داخل عنوان کرد: کشاورزان چون از قشر ضعیف جامعه هستند اولویت شأن بیش از آپشن و امکانات جدید، قدرت و استهلاک پایین است و نیز اینکه محصولات از خدمات پس از فروش خوبی هم برخوردار باشند.
او درباره چالش‌های کشاورزان کشور به چند نکته کلیدی اشاره کرد و گفت: نخستین مسئله کشاورز خرید تراکتور با قیمت دولتی است نه با نرخی که دلالان در بازار آزاد تعیین می‌کنند. همچنین باید تیراژ تولید متناسب با بازار تقاضا بوده به طوری که کشاورز برای تعویض و تبدیل به احسن کردن تراکتور مورد نیاز کشت و کارش با مشکل رو به رو نباشد. عمر مفید ماشین آلات مشخص است و در حوزه تراکتور ضرورت دارد پس از ۱۰ سال تراکتور جدید خریداری شوند. این در حالی است که امروز حتی تراکتورهای مربوط به سال ۶۰ هنوز در روستاهای کشور فعالیت دارند. این امر خود منجر به آلودگی هوا و مشکلات زیست محیطی شده است.
او اضافه کرد: برای کمک به بهره وری باید کیفیت قطعات افزایش یابد و اینگونه نباشد که پس از ۲ یا ۳ ماه قطعه‌ای از بین رفته و هزینه‌های کشاورز را افزایش دهد.
دیوار کوتاه کشاورز
این مهندس بخش کشاورزی در ادامه چالش‌های کشاورزان گفت: عملکردهای جزیره‌ای و ناهماهنگ بودن برخی از نهادها سبب شده تا امروز بعضی از تراکتورهای تولید داخل (مونتاژی‌ها) پلاک نشوند و ناچار گازوئیل مورد نیاز خود را از بازار آزاد با لیتری حدود ۳ هزار تومان تهیه کنند در حالی که قیمت دولتی این سوخت لیتری ۳۰۰ تومان است.
زارعین درباره چرایی پلاک نشدن تراکتورها توضیح داد: تراکتورهای تولید داخل پلاک شده در اختیار کشاورز قرار می‌گیرد اما تراکتورهای مونتاژی از سوی پلیس راهنمایی و رانندگی پلاک نمی‌شوند زیرا معتقدند وارداتی بوده و نباید پلاک شوند. دود این ناهماهنگی نهادها به چشم کشاورز رفته و صدایش هم به جایی نمی‌رسد. امروز برخی کشاورزان پس از ۴ سال هنوز نتوانسته اند برای تراکتورهای مونتاژی داخل پلاک دریافت کنند و باید گازوئیل را با قیمت بالا خریداری کنند. این موضوع نیاز به رسیدگی جدی از سوی نهادهای مربوطه دارد.
سخن پایانی
بنا بر این گزارش در حالی که تولیدکنندگان تراکتور از افزایش تیراژ در سال جاری می‌گویند و اینکه محصولات داخلی نیاز کشور را پوشش می‌دهد متقاضیان تراکتور عنوان می‌کنند برای خرید یک دستگاه تراکتور دولتی ناچار هستند چندین سال در صف انتظار باشند. از سوی دیگر زنجیره تأمین سخن از رقابتی بودن قطعات داخلی به لحاظ کیفیت با نمونه مشابه خارجی دارند اما یکی از گلایه مندی کشاورزان معیوب شدن زودهنگام قطعات بوده و اینکه هزینه کرد آنها را افزایش داده است. از دیگر مشکلات حوزه تجهیزات کشاورزی پلاک گذاری و تأمین سوخت دولتی آنها است. ناهماهنگی نهادهای داخلی سبب شده تا تراکتورهای مونتاژی از سوی پلیس راهنمایی و رانندگی شماره گذاری نشده و صاحبان این تراکتورها ناچار به خرید گازوئیل با قیمت آزاد هستند.
