آرش تافته – مدیر علمی و فناوری توسعه سامانه نیاز آب و عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات خاک و آب کشور – از نهایی‌شدن ساختار سامانه نیازآبی کشور خبر داد و گفت: مؤسسه تحقیقات خاک و آب طی ۶۰ سال فعالیت خود، مطالعات متعددی در زمینه تعیین نیاز آبی انجام داده، اما تا پیش از این، یک سامانه جامع و مرجع برای تجمیع و به‌روزرسانی اطلاعات وجود نداشت.
وی افزود: در گذشته، خروجی مطالعات به‌صورت چاپ دو جلد کتاب در دهه ۷۰ منتشر شد که پویایی و کارکرد روزآمد نداشت. اما در سامانه جدید، بانک‌های اطلاعاتی در حال به‌روزرسانی دائم هستند و تاکنون اطلاعات نیاز آبی ۱۷۸ گیاه زراعی و ۶۰ گیاه باغی در آن ثبت شده و قابلیت استفاده برخط برای ذی‌نفعان فراهم شده که در سال جاری بیش از ۱۵۰۰ بار به سامانه جهت تعیین نیاز آبی مراجعه شده است.
تافته با اشاره به اهمیت این سامانه در مدیریت منابع و برنامه‌ریزی‌های کلان کشور گفت: در گام نخست برای برنامه‌ریزی کشاورزی باید بدانیم بر اساس سند امنیت غذایی، میزان غذای مورد نیاز کشور چقدر است و الگوی کشت متناسب با آن چیست و این الگوی کشت چقدر نیاز آبی خواهد داشت و در ادامه، میزان سطح کشت و نیاز آبی هر گیاه بر اساس آب قابل برنامه‌ریزی تحلیل و نهایی شود.
وی ادامه داد: سامانه نیازآب وظیفه تعیین میزان آب مورد نیاز هر گیاه را بر عهده دارد. در کنار آن، سامانه “ستاک” و سامانه الگوی کشت وظیفه طراحی الگوی کشت در سطح شهرستان‌ها و بر اساس منابع آبی قابل برنامه‌ریزی را انجام می‌دهند. در نهایت این سامانه‌ها با هم ترکیب می‌شوند تا الگوی کشت متناسب با وضعیت منابع آب هر دشت شکل گیرد.
عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات خاک و آب کشور درباره سامانه سوم، “ساماب”، توضیح داد: این سامانه روی چاه‌ها و شبکه‌های توزیع آب نصب شده است و بر اساس پروانه بهره‌برداری، به کشاورز اعلام می‌کند که چه میزان آب مجاز به برداشت است. در صورت برداشت بیش از حد، سیستم به‌طور خودکار برق چاه را قطع می‌کند.
تافته با تأکید بر ضرورت همگرایی این سه سامانه گفت: برای تحقق مدیریت هوشمند منابع آب، سامانه ساماب باید داده‌های مورد نیاز خود را از ستاک (الگوی کشت) و نیازآب (میزان نیاز آبی) دریافت کند. در صورت ادغام کامل، به کشاورز اعلام خواهد شد که چه میزان از چاه برداشت کند و در صورت تخطی، برداشت به صورت خودکار متوقف می‌شود.
وی با اشاره به سیاست‌های حمایتی جدید افزود: کشاورزانی که الگوی کشت را رعایت کنند، مشمول دریافت یارانه و خدمات حمایتی و بیمه کشاورزی خواهند شد. این رویکرد برای نخستین‌بار، زمینه کنترل دقیق منابع آب در سطح کشور را ممکن می‌سازد.
تافته در پاسخ به سوالی درباره میزان افت آب‌های زیرزمینی گفت: این اطلاعات در حیطه مطالعات وزارت نیرو است و در سامانه نیازآب وارد نمی‌شود، اما توصیه ما تغییر الگوی کشت و بهینه‌سازی روش‌های آبیاری است تا بتوان اثرات افت منابع زیرزمینی را مدیریت کرد البته از تحویل حجمی آب نیز نباید چشم پوشی کرد.
به گفته وی، تاکنون بیش از ۴۹ میلیون داده هواشناسی در سامانه وارد شده و ۶۹ هزار نقطه مکانی دوره‌های فنولوژی و اطلاعات گیاهی به سامانه نیاز آب وارد شده و اطلاعات مربوط به بیش از ۱۰۰۰ رقم گیاهی در آن به‌روزرسانی شده است. این فرآیند با مشارکت معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی و کارشناسان استانی همچنان ادامه دارد.
تافته خاطرنشان کرد: این سامانه در سال ۱۴۰۱ موفق به دریافت گواهی ثبت اختراع، تأییدیه سازمان پژوهش‌های صنعتی ایران و ابلاغ رسمی وزیر وقت کشاورزی شد و در آیین نامه اجرایی بودجه ۱۴۰۳ نیز به‌عنوان “سامانه مرجع ملی تعیین نیاز آبی کشور” شناخته شد. بر اساس آیین‌نامه اجرایی بودجه، تمامی ذی‌نفعان حوزه مدیریت منابع آب ملزم به استفاده از این سامانه برای برآورد نیاز آبی هستند.
وی در پایان گفت: این سامانه هم‌اکنون مرجع استعلام برای دستگاه‌های دولتی و خصوصی، طراحان پروژه، مدیران کلان منابع و حتی اپلیکیشن‌های تخصصی آبیاری در سطح مزرعه است و حدود ۸۰ درصد از فرایند اتصال کامل آن به سامانه ستاک نیز انجام شده است. تافته ابراز امیدواری کرد که پس از تکمیل این اتصال، سامانه ساماب نیز در گام بعدی به سامانه جامع متصل شوند تا اهداف کلان بهره‌وری منابع آب محقق شود.
منبع: ایسنا
