با آغاز فصل گرما، افزایش دما و خشک شدن پوشش گیاهی احتمال بروز آتش سوزی در جنگل‌ها و مراتع افزایش می‌یابد که این موضوع کاهش مواد آلی، میکرو ارگانسیم‌ها و تاثیرات منفی بر سایر بخش‌های اکوسیستم را به دنبال دارد که امنیت غذایی کشور را در معرض خطر قرار می‌دهد که در برخی مواقع، کشاورزان به سبب از بین بردن علف‌های هرز و آماده سازی زمین برای کشت دیگر محصولات، بقایای محصول گندم و جو را در مزارع آتش می‌زنند، در حالی که این امر منجر به کاهش حاصل خیزی خاک و فقیرترشدن خاک از نظر مواد آلی می‌شود.
بسیاری از دست اندرکاران منابع طبیعی و بخش کشاورزی براین باور هستند که آتش زدن بقایای مزارع گندم و جو در بلندمدت، کاهش عملکرد محصول ناشی از اثرات نامطلوب از بین بردن مواد مغذی و آلی خاک و در نتیجه افزایش فرسایش خاک و کودهای شیمیایی را به همراه دارد؛ چرا که این اقدام منجر به از بین رفتن موجودات زنده خاک و ایجاد خطر وقوع حریق در اراضی مجاور می‌شود.
همچنین بنابر ماده ۲۰ قانون هوای پاک و ماده ۴۵ قانون حفاظت از جنگل‌ها و مراتع، آتش زدن بقایای محصولات در اراضی کشاورزی ممنوع است که مرتکبین به جزای نقدی و حبس محکوم می‌شوند که با توجه به گزارش‌های اخیر آتش سوزی مزارع، به نظر می‌رسد موارد بازدارنده کمی سخت گیرانه تر باید باشد.
آمارها نشان می‌دهد که خاک از ۴۵ تا۵۰ درصد ماده معدنی، ۲۵درصد هوا، ۲۵درصد آب و ۳درصد ماده آلی تشکیل می‌شود که همین مقدار ماده آلی نقش بسیار مهمی در روابط آب، خاک و گیاه دارد و وجود کاه و کلش در خاک به مرور زمان سبب می‌شود که ماده آلی به خاک کامل تبدیل و سپس تحویل گیاه داده شود که با این وجود آتش زدن بقایای مزارع گندم و جو نابودی موجودات مفید خاک، افزایش مصرف کودهای شیمیایی، کاهش بازدهی زمین، فرسایش خاک در بلند مدت، کاهش رطوبت خاک و در نهایت تامین‌امنیت غذایی کشور را دچار مخاطره می‌کند که طی سال‌های اخیر با هشدارهای مکرر، تا حدودی موضوع آتش زدن کاهش یافته است، اما این موضوع هنوز به طور کامل مرتفع نشده است.
حال به سراغ مسئولان ذی ربط می‌رویم تا از علل آتش سوزی بقایای محصول گندم و جو در مزارع و تاثیر آن بر کشت محصولات در سال‌های آتی با خبر شویم:
آتش زدن بقایای مزارع گندم غیر فنی است
امیر مسعود جلالی مدیر کل دفتر حفاظت و حراست منابع طبیعی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور ، در واکنش به آتش زدن بقایای مزارع گندم اظهار کرد: بنابر قانون هوای پاک، آتش زدن بقایای مزارع ممنوع است و هیچ کشاورزی حق آتش زدن را ندارد.
آتش زدن بقایای مزارع به قیمت نابودی مواد آلی خاک تمام می‌شود
او آتش زدن بقایای مزارع گندم را غیرفنی دانست و افزود: آتش زدن بقایای مزارع نه تنها سودی برای کشاورز ندارد، بلکه مضراتی را هم به دنبال دارد؛ چرا که منجر به از بین رفتن مواد آلی خاک می‌شود.
جلالی با اشاره به اینکه آتش زدن بقایای مزارع ریشه در فرهنگ اشتباه کشاورزان دارد، بیان کرد: برخی کشاورزان بلافاصله پس از برداشت، مزارع را آتش می‌زنند که از جهاد کشاورزی استان‌ها درخواست کردیم که کشاورزانی را که به قانون توجهی نمی‌کنند، تسهیلات یا خدمات در اختیارشان قرار نگیرد.
این مقام مسئول با تاکید بر برخوردهای قضایی با کشاورزان متخلف گفت: گرچه در ۲ تا ۳ سال اخیر موضوع آتش زدن بقایای مزارع کاهش یافته، اما در استان گلستان بحث آتش زدن بقایا جدی است، به همین خاطر ناگریز به برخی اقدامات در اراضی هم‌جوار جنگل‌ها هستیم تا از آتش سوزی جلوگیری کنیم.
مدیر کل دفتر حفاظت و حراست منابع طبیعی افزود: مسئولان جهاد کشاورزی استان‌ها در بحث فرهنگ سازی باید نظارت بیشتری داشته باشند و بنابر قانون هوای پاک، باید مراجع قضایی با مجرمان برخورد جدی کند؛ چرا که هیچ کشاورزی حق آتش زدن پسماند و بقایای مزارع را ندارد.
جلالی با بیان اینکه آتش سوزی پیچیدگی‌های خاص خود را دارد، افزود: شرایط اقلیمی و پوشش گیاهی منطقه در کنار سهل انگاری‌ها منجر به تشدید آتش سوزی می‌شود؛ به عنوان مثال پرتاب سیگار یا رها کردن زباله و بطری از عاملان آتش سوزی‌ها هستند.
افزایش قیمت کاه و کلش عاملی برای کاهش آتش زدن مزارع
محمد شفیع ملک زاده رئیس نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی اظهار کرد: طی چند سال اخیر، آتش زدن کاه و کلش در مزارع گندم به حداقل خود رسیده است که امسال شرایط خشکسالی و کمبود علوفه و خوراک دام مزید بر علت شده تا گندمکاران کاه و کلش را با قیمت‌های بالاتری در بازار عرضه کنند.
او افزود: شرایط خشکسالی و مشکلات تامین نهاده از یک سو و تاکید بخش تحقیقاتی وزارت جهاد کشاورزی مبنی بر اجتناب از آتش زدن کاه و کلش و باقی مانده محصولات از سوی دیگر، آسیب‌های جدی به زمین و مزارع وارد می‌کند.
خسارت جدی آتش زدن بقایای مزارع به عناصر خاک
ملک زاده ادامه داد: در برخی موارد شاهد آتش سوزی به صورت عمدی یا سهوی در مزارع گندم برای از بین بردن بقایای گیاهی هستیم، اما به طور کلی امسال حداکثر کاه و کلش از مزارع جمع آوری می‌شود و به عنوان نهاده در اختیار واحدهای دامداری قرار می‌گیرد.
رئیس نظام صنفی کشاورزی با اشاره به اینکه آتش زدن بقایای مزارع گندم، خسارت جدی به عناصر خاک وارد می‌کند، بیان کرد: با آتش سوزی در مزارع، بقایای مانده در مزارع قابل مصرف نیست، هر چند برخی کشاورزان به سبب مزاحمت کشت برنج و دیگر محصولات تابستانه و همچنین برای از بین بردن علف‌های هرز اقدام به آتش زدن باقی مانده مزارع گندم می‌کنند که این امر علاوه بر ایجاد خسارت به عناصر موجود در خاک، میکرو ارگانیسم‌های موجود در خاک را هم از بین می‌رود.
به گفته او، با توجه به آگاهی لازم کشاورزان، اشتباهات آتش زدن بقایای مزارع به دلیل گرانی کاه و علوفه به حداقل رسیده است.
ملک زاده ادامه داد: کشاورزان برای کاشت محصولات برنج و ذرت عادت کردند که قبل از کشت این محصولات اقدام به آتش زدن بقایای کاه و کلش در مزارع کنند، اما در کل نظام صنفی در ارتباط با مسائل علمی با موضوع آتش زدن بقایای مزارع گندم مخالف است.
رئیس نظام صنفی کشاورزی در پایان تصریح کرد: بارها به کشاورزان توصیه کرده‌ایم که به سمت و سوی کشت‌های حفاظتی که نیاز به شخم زدن ندارند بروند تا بقایای گیاهی به کود و سایر عناصر در خاک تبدیل شود.
گرچه آتش زدن بقایای محصول گندم و جو در مزارع ممنوع است، اما به رغم هشدارهای مکرر، برخی کشاورزان اقدام به این کار می‌کنند که این موضوع نه تنها سودی برای محصول تولیدی ندارد، بلکه به سبب کاهش مواد آلی، امنیت غذایی را دچار مخاطره می‌کند، از این رو به سبب اهمیت بحث خاک از مسئولان انتظار می‌رود با قوانین سخت گیرانه تر برای همیشه به ماجرای آتش زدن بقایای محصول در مزارع پایان دهند. سرویس های خبری کشاورزی و باغبانی
