رانت «دو نرخی» در بازار آرد

مرتضی محسنی‌فرد از پیشکسوتان صنعت آرد و نان با اشاره به اینکه یکی از اشتباهات دولت در این حوزه، دونرخی شدن قیمت آرد از دهم اردیبهشت ماه بود معتقد است: پیش از این تاریخ دو نوع نرخ برای نانواها و اصناف و صنعت وجود داشت که اختلاف قیمت این دو نرخ تنها ۴۰۰ تومان بود، اما پس از اردیبهشت ماه اختلاف قیمت این دو بخش به شدت افزایش یافت، چراکه قیمت آرد نانوا تغییری نکرد، اما در اصناف این نرخ ۱۵ برابر شد و این موضوع باعث بروز مشکلاتی در بازار این محصول شده و رانت‌های شدیدی را ایجاد کرده است.

به گفته وی از آنجا که روال خاصی روی سهمیه‌ها وجود ندارد و اتحادیه بر مبنای مولفه‌های مختلف سهمیه‌بندی انجام می‌دهد؛ نتیجه تصمیمات دولتی افزایش دلالی در حوزه آرد شده است، به‌طوری که افرادی مازاد آرد مصرفی نانواها را خریداری و سپس به اصناف می‌فروشند و در نتیجه رانت ناشی از این موضوع به جیب دلالان می‌رود و در حال حاضر خرید آرد و فروش به اصناف به یک شغل تبدیل شده و نظارتی هم روی آن وجود ندارد. این در حالی است که راه‌حل بهتری برای به نتیجه رسیدن این سیاست‌ها وجود داشت و آن یکسان‌سازی قیمت‌هاست، نه آزادسازی. زیرا در شرایط آزادسازی، به دلیل آنکه مبنای قیمتی مشخصی وجود ندارد، شاهد چندنرخی شدن قیمت آرد هستیم، اما یکسان‌سازی شرایط متعادلی را ایجاد می‌کند.

وی با انتقاد از اینکه آرد به صنف و صنعت با قیمت تمام‌شده فروخته می‌شود و به نانوایی‌ها به قیمت یارانه‌ای گفت: این تصمیم باعث عدم‌تعادل در کل زنجیره شده است و این در حالی است که متاسفانه در کشور ما مسوولان به دنبال آمار هستند و نتیجه چندان از اهمیت برخوردار نیست؛ البته آمار از اهمیت فوق‌العاده‌‌ای برخوردار است، اما اولا به درد مصرف‌کننده نمی‌خورد و ثانیا آمار باید در خدمت سیاستگذاری درست قرار بگیرد.

به گفته میثمی‌فرد یکی از کارهایی که دولت انجام داده که البته تنها به مصرف جمع‌آوری آمار و ارقام می‌خورد، کارت‌های نان بود که دردی هم دوا نکرد. چراکه مساله اصلی موضوع آمار نیست و باید ریشه مشکل را پیدا کرد و در حال حاضر ریشه همه این مشکلات در سیاست‌هایی است که دولت به دنبال آنها نرفته که یکی از این سیاست‌ها یکسان‌سازی قیمت‌هاست. اکنون در مرحله اول دولت بر اساس آمارها به این نتیجه رسیده که آرد زیادی مصرف می‌شود، ولی مشخص نیست آرد مازاد کجا مصرف شده و این به حل مساله کمکی نکرده است. وی ادامه داد: اکنون مرحله دوم هوشمندسازی نان آغاز شده و به جای 15‌درصد 25‌درصد یارانه به نانواها پرداخت شده، اما در عوض چند کیسه از سهمیه نانواها کسر شده که اگر همان سیاست یکسان‌سازی قیمت انجام می‌شد، بسیاری از مشکلات کنونی به وجود نمی‌آمد.

این پیشکسوت حوزه آرد و نان با بیان اینکه نان در ایران بسیار ارزان است گفت: اگر نان در ایران حتی 10‌هزار تومان باشد در آلمان قیمت نان 5/ 2 یورو است. این در حالی است که دولت گندم را به همان قیمتی خریداری می‌کند که در آلمان خریداری می‌شود و بار این یارانه به دوش مردم است. دولت تمام یارانه‌ها را از طرق مختلف و به بهانه‌های گوناگون از خود مردم دریافت می‌کند و نباید گمان کنیم که مقایسه قیمت نان در ایران و آلمان نادرست است؛ در حالی که بار مالی قیمت در هر دو کشور یکسان و بر دوش مردم است. به عقیده وی هر قیمتی که قرار است دولت در نظر بگیرد باید در مسیر رقابت درست بین نانواها یا اصناف باشد و در این مسیر باید بین نان صنعتی و نان سنتی همسنگ‌سازی کیفی و قابل رقابت صورت بگیرد تا مشتری بین انتخاب نان آزاد باشد و این موضوع به توسعه همه‌جانبه در صنعت منجر شود. بر این مبنا رقابت کارآ می‌تواند مشکلات را در کنار آزادسازی قیمت برطرف کند، وگرنه کارت‌خوان و سیاست‌های مشابه دیگر یا یارانه‌های فعلی و آزادسازی قیمت‌ها دردی از مصرف‌کننده دوا نمی‌کند.

به گفته میثمی‌فرد در سال‌های گذشته نتیجه سیاست‌های دولتی این بود که برای مدتی نسبتا طولانی بدون توجه به صرفه کشاورز قیمت گندم را تعیین می‌کردند و این امر باعث شده بود کشاورزان به سمت تولید سایر محصولات مانند کلزا حرکت کنند و این در حالی است که کالاهایی مانند برنج، گندم، ذرت، جو و… جزو کالاهای اساسی و استراتژیک هستند و دولت باید به شدت به دنبال تعادل در این کالاها باشد، ولی دولت‌ها به دنبال این کالاها نیستند. با این حال با قیمت فعلی گندم و تشویق‌هایی که در نظر گرفته شده کشاورزان به تولید تشویق می‌شوند؛ هرچند مشخص نیست قیمت آرد به چه رقمی خواهد رسید.

در این شرایط لازم است گام بعدی یعنی یکسان‌سازی قیمت بر اساس محاسبات دقیقی برداشته شود.  وی با اعلام این خبر که اکنون نانوایی‌ها هر شب یارانه خود را از دولت دریافت می‌کنند، گفت: اما همچنان برخی از آنها مازاد آرد خود را در بازار به فروش می‌رسانند و به این ترتیب سود خود را حاصل می‌کنند، اما مجموع صنعت با مشکل روبه‌رو است.  به گفته وی آخرین آمارها نشان می‌دهد دولت یارانه آرد را از 71‌هزار میلیارد تومان در سال 1401 به 56‌هزار میلیارد تومان کاهش داده و به نظر می‌رسد این کاهش یارانه از طریق کاهش سهمیه نانواها اتفاق افتاده باشد.

این فعال حوزه آرد و نان با انتقاد از سیاست‌های تبعیض‌آمیز در حوزه نان گفت: در حال حاضر ارز دولتی از صنف و صنعت برداشته شده و محصولات این گروه‌ها با ارز غیرترجیحی محاسبه می‌شود، اما قیمت نان همچنان یارانه‌ای است و این مساله اثر زیادی روی تغییر الگوی مصرف گذاشته، به طوری که خرید نان صنعتی و بسته‌بندی شده کاهش یافته و در عوض صف‌های نان سنتی طولانی شده، بنابراین وقتی قیمت آرد صنعت 15 تا 20 برابر افزایش یافته، طبعا قیمت نان صنعتی غیرقابل رقابت با نان سنتی است و در نتیجه الگوی مصرف خانواده از نان صنعتی به سمت سنتی تغییر می‌یابد و این در حالی است که تولیدکنندگان نان صنعتی هنوز نمی‌توانند متناسب با هزینه‌های اولیه قیمت نان را اصلاح کنند و اگر قرار باشد قیمت نان به درستی اصلاح شود باید بیش از این افزایش یابد. وی در پایان افزود: نان صنعتی در مقایسه با نان سنتی از سلامت بیشتری برای خانواده برخوردار است و استفاده از جوش شیرین و… و تولید با دخالت دست همگی سلامت نان را تهدید می‌کنند.