نوسانات ارز، مشکلات حمل و نقل و به تبع آن رسوب نهاده‌های دام و طیور در بنادر جنوب کشور، گرانی نهاده‌ها و افزایش هزینه‌های جانبی، تنها بخشی از عواملی است که در کنار مساله تحریم و تبعات منفی آن بر واردات نهاده‌ها، صنعت پرورش دام و طیور در کشور را تحت تاثیر قرار داده و صدای اعتراض و نارضایتی فعالان این بخش را هم درآورده است.
البته در این میان، خشکسالی مزید بر علت شده است، به طوری که امسال میلیون‌ها راس دام سهمی از علوفه مراتع ندارند و باید به صورت دستی تغذیه شوند که این مساله دامداران سنتی را بیشتر دچار مشکل و مجبور به هزینه کردن در این بخش هم کرده است.
از سوی دیگر بخشی از نهاده‌ها همچون جو و ذرت قابل ذخیره سازی استراتژیک و تامین است اما علوفه‌هایی مانند کاه، بیده و ذرت علوفه‌ای که در فصل تولید می‌شوند، باید توسط دامدار خریداری و در طول سال استفاده شود.
نتیجه این که کمبود علوفه بر اثر خشکسالی و افزایش قیمت نهاده‌ها و هزینه‌های پرورش دام، موجب رو آوردن بسیاری از دامداران به کشتار دام مولد خود شده است به طوری که تنها در کشتارگاه صنعتی مشهد طی اردیبهشت امسال ۱۱.۶ درصد دام سبک کشتار شده را دام مولد و در بخش دام سنگین نیز ۴۴ درصد کشتار را گاو شیرده تشکیل داد.
دولت به عنوان بخشی از تدابیر حمایتی، سهمیه هایی را برای کمک به تغذیه دام در قالب جو، ذرت و سویا تخصیص می دهد و موظف به تامین آن است که این امر از طریق سامانه موسوم به بازارگاه انجام می شود و هر سهمیه ای که از این طریق برای دامدار ثبت شده است، تحویل می شود.
بازارگاه همچنین منبع اصلی تامین نهاده دامی برای مرغداران است و پس از ثبت جوجه ریزی در این سامانه، تامین نهاده انجام می شود.
برای کندوکاو درباره مشکل نهادهای دامی و راهکارهای پیشنهادی برای رفع این مشکل به سراغ گزارش های استانی می‌رویم.
کمبود یا کندی توزیع نهاده‌ها
افشین فرحبخش یک دامدار کرمانی است که همچون هم‌صنفی‌هایش با مشکل تامین نهاده های دامی روبروست. او درباره این مساله گفت: ما برای تهیه خوراک دام هایمان سال گذشته نیز با مشکل روبه رو بودیم اما امسال خشکسالی مزید بر علت شده به طوری که بهای هر کیلو یونجه از کیلویی ۲ هزار تومان به ۶ هزار تومان افزایش یافته است که یونجه با همین قیمت را نیز به سختی باید تهیه کنیم.
وی تاکید کرد: هر چند مسئولان از ذخیره کافی نهاده های دامی در استان کرمان برای شرایط اضطراری خبر می دهند، اما توزیع این نهاده ها بموقع نیست و من معتقدم حل مشکل به مسئولان کشوری و خارج از استان مربوط می شود.
وی تاکید کرد: با شرایط موجود تنها راه برای ادامه حیات صنعت دامپروری در استان و حتی کشور واردات علوفه خشبی(یونجه، کاه، جو وغیره) است و جز این راهی برای حل مشکل وجود ندارد.
نهاده‌های باقی مانده در گمرگ
شواهد نشان می دهد بخش قابل توجهی از مشکل کمبود نهاده‌های دامی به ضعف ناوگان حمل و نقل برمی‌گردد. در این خصوص علی باقری معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد و کشاورزی شمال کرمان چندی قبل با اشاره به کمبود نهاده ها و خوراک دام در استان تاکید کرد: نهاده ها خریداری شده است و در گمرک های بنادر وجود دارد اما در حمل و نقل به مشکل برخورد کردیم و با حمل و نقل جاده ای و باربری ها مکاتبه کردیم اما هنوز این مشکل حل نشده است.
باقری افزود: کرایه حمل نهاده ها از بنادر با افزایش چند برابری روبه رو بوده است و در حال حاضر کامیون هایی که از کرمان برای حمل می فرستیم، متاسفانه باید چندین روز در نوبت بمانند که این شرایط را سخت تر کرده است.
وی درباره عرضه نهاده های خارج از شبکه توزیع رسمی نیز بیان کرد: شرکت های خصوصی با پرداخت هزینه های حمل و نقل، خوراک را از گمرکات حمل می کند و با قیمت بالاتر به تولید کننده و دامدارن می فروشد، اما بخش دولتی توان چنین کاری را ندارد.
اما معاون حمل‌ونقل سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای کشور چهارشنبه ۲۳ تیر در حاشیه بازدید از بندر امام‌خمینی و انبارهای نهاده های دامی در خصوص علت دپوی نهاده های دامی در این بندر گفت : این موضوع دلایل متعددی دارد.
به گفته طالبی، از اسفندماه سال گذشته به سازمان بنادر اعلام شد ناوگان حمل‌ونقل ظرفیت اضافه دارد و آماده جابه‌جایی بار است و کامیون‌ها در این بندر توقف دارند؛ اما متاسفانه سازمان بنادر همکاری لازم را نداشت و این بار برای حمل عرضه نشد.
معاون حمل‌ونقل سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای کشور اضافه کرد: در ۱۱۵ روز گذشته، شاهد افزایش حدودا ۲۵ درصدی برداشت محصولات کشاورزی در خوزستان بودیم که این میزان، قسمت عمده‌ای از ناوگان را به خود جذب کرد.
طالبی در عین حال تاکید کرد: امروز، ششمین روزی است که روزانه بین ۲ هزار تا ۲ هزار و ۲۰۰ کامیون در این بندر بارگیری می‌شود و در صورت تداوم این وضعیت تا ۱۵ روز آینده می‌توانیم نیاز ضروری کشور را در خصوص نهاده‌های دامی تأمین کنیم.
در همین رابطه، معاون نظارت و بازرسی تولیدی سازمان بازرسی کل کشور با بیان اینکه ماندگاری کالاهای اساسی و نهاده‌های دامی در گمرک‌ها بیش از حد معمول شده است گفت: باید از رسوب کالا در بندر امام خمینی(ره) جلوگیری شود.
غلامعباس ترکی روز چهارشنبه هفته قبل در حاشیه بازدید از انبار نهاده‌های دامی و اسکله‌ی بندر امام‌خمینی در خصوص مشکلات موجود در فرآیند ترخیص کالا از بندر امام خمینی(ره) گفت: بخشی از این مشکلات که به حمل‌ونقل و راهداری مرتبط است به تامین ارز مربوط می‌شود و بخش دیگر ممکن است به خود صاحب کالا که مقررات را رعایت نکرده، مرتبط باشد.
همچنین مدیرکل راهداری و حمل و نقل جاده ای هرمزگان روز جمعه از آغاز حمل ۶۵ هزار تن نهاده‌های دامی از بندر شهید رجایی به سایر نقاط کشور توسط ناوگان حمل و نقل جاده ای استان خبر داد.
یوسف عابدینی افزود: این نهاده های دامی مورد نیاز دامداران کشور در انبارهای بندر شهید رجایی ذخیره شده است که با توجه به ضرورت موضوع و همچنین لزوم تخلیه هرچه سریع‌تر این نهاده ها از این بندر هماهنگی‌های لازم صورت گرفت.
وی با اشاره به اینکه فرآیند حمل کالاهای اساسی و نهاده های دامی به صورت مستمر در حال انجام است، بیان داشت: ناوگان حمل و نقل جاده ای هرمزگان هم اکنون در حال بارگیری و انتقال این میزان نهاده‌های دامی به اقصی نقاط کشور می باشد.
لزوم حمایت بیشتر از دامداران
اما قائم مقام نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی کشور معتقد است: بیشتر مشکلات و چالش‌های حوزه دامداری و کشاورزی در نبود رویکرد حمایتی از این قشر است که این موضوع باید در تصمیم سازی و برنامه ریزی‌ها نهادینه شود.
به گفته موسی رهنمایی، راهکار آسان و نتیجه‌بخش برای عبور از این چالش‌ها اجرای قوانین مغفول مانده این حوزه است.
به اعتقاد رهنمایی، در کشور قوانین حمایتی مطلوبی برای بخش کشاورزی و دامداری وضع شده است که به آن بی توجهی می‌شود، این در حالی است که این بخش به دلیل آنکه بطور مستقیم با غذای انسان ارتباط دارد از حساسیت خاصی برخوردار است.
راهکارهایی برای حل مشکل
مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به این که برای مدیریت وضعیت موجود امسال می‌توان چند کار همزمان را انجام داد، معتقد است: در درجه نخست تامین نهاده برای دام مولد و پس از آن تامین نقدینگی برای تامین نهاده دامداران و نیز جمع آوری دام مازاد از بازار راهگشا خواهد بود.
احمد داوطلب ادامه داد: فعال کردن واحدهای پرواربندی برای تامین گوشت و صادرات دام زنده به صورت محدود برای تحریک سرمایه‌گذاری و کاهش میزان ضرر دامداران به منظور افزایش قیمت دام و مدیریت آن از دیگر راهکارهای پیش روست.
وی با اشاره به نیاز نهاده در خراسان رضوی اظهار کرد: ماهیانه ۷۰ هزار تن جو، ۴۰ هزار تن ذرت، ۲۰ هزار تن انواع کنجاله و ۲۰ هزار تن سبوس در استان نیاز است که در جمع ۱۵۰ هزار تن می‌شود و شامل نهاده‌های کنستانتره‌ای است.
او ادامه داد: هم اکنون دولت ماهیانه در خراسان رضوی ۶۰ هزار تن این میزان را تامین می‌کند که با توجه به ظرفیت حمل و نقل و ارضی و البته ظرفیت بنادر این میزان بالاترین سطح ممکن برای تامین است.
در استان فارس هم معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی با تایید وجود مشکلات و چالش های فراروی این حوزه معتقد است که رفع این مشکل نیازمند نگاه چندوجهی است و بدون شک ساماندهی وضعیت خوراک دام و کاهش دغدغه دامداران اولویت اصلی این نهاد و دولت در شرایط کنونی است.
کرامت اله کیومرثی گفت: افزایش نیافتن قیمت شیر از حدود یک سال گذشته تاکنون و به دنبال آن افزایش قیمت نهاده های دامی بین ۱۵ حتی ۳۰ درصدی نیز مزید بر علت برای بروز مشکلات امروزی شده است.
او معتقد است که اگرچه دلایل متعددی در بروز این چالش مطرح است اما اوج نارضایتی ها و نگرانی دامداران نیز همواره بر محور نوسانات بازار و قیمت شیر بوده است و البته نبود نقدینگی آنها که توانایی خرید زودهنگام خوراک دام را تا حدودی از آنها سلب کرده است.
این مسئول در سازمان جهاد کشاورزی فارس اگرچه تایید کرد که سهمیه خوراک دام برای دامداری‌ها ویا مجتمع های دامپروری جوابگوی نیاز دام ها نیست، اما گفت که قرار نیست دام‌ها تنها با نهاده‌های یارانه دار تغذیه شوند و مابقی اقلام همچون کاه، یونجه و ذرت علوفه‌ای را باید خود تشکل‌ها و دامداران تامین کنند.
کیومرثی همچنین با اشاره به جولان دلالان در بازار خوراک دام گفت: نگاه سلبی در این راستا کارساز نیست بلکه ما باید بتوانیم با تقویت دامداران واقعی و افزیش میزان نقدینگی و توان مالی آنها میدان را از دلالان و سودجویان بگیرند.
او ادامه داد: همچنین کارخانه های لبنی چنانچه وجه نقد بابت خرید شیر را در همان زمان خرید تحویل دامدار دهند و دامداران نیز بتوانند آسوده تر در سامانه بازارگاه ورود کنند برای تولید میزان سهمیه خود و یا اقدام به خرید خوراک از کشاورز کنند دیگر ورود دلالان به این بازار نیز مسدود خواهد شد.
کیومرثی تصریح کرد: همچنین با ارایه تسهیلات بانکی و وام های با درصد پایین که با رایزنی هایی که از طریق برخی بانک ها از جمله بانک کشاورزی و در همین مدت صورت گرفته این آمادگی نیز وجود دارد که بتوان بخشی از میزان کمبود نقدینگی دامداران را نیز حل کرد.
اما مدیرکل امور عشایری کهگیلویه و بویراحمد با اشاره به وجود کارخانه تولید کنستانتره گفت: در صورت استقبال عشایر از مصرف نهاده دامی کنستانتره بخش قابل توجهی از این مشکلات عشایر رفع می شود.
فیض الله آذرفر افزود: با وجود فعالیت کارخانه خوراک دام استان واقع در منطقه دشت روم بویراحمد، عشایر خواهان استفاده از نهاده دامی جو هستند به همین دلیل نیاز است تا رسانه های ارتباط جمعی برای ترغیب دامپروران جهت استفاده از کنستانتره به جای جو تلاش کنند.
به گفته آذرفر با وجود طرح دولت برای خرید تضمینی محصول جو از کشاورزان اما بیشتر بهره برداران به دلیل پایین بودن نرخ تضمینی ترجیح می دهند محصولات خود را به دولت نفروشند.
وی تصریح کرد: البته با این وجود در ۲ ماه اخیر ۲هزار و۷۰۰ تن نهاده دامی با قیمت دولتی بین عشایر استان توزیع شده است که ۷۰۰ تن آن جو بوده است.
وی بیان کرد: هرکیلوگرم جو ۲ هزار و۲۰۰ تومان و کنستانتره نیز به نرخ ۲ هزار و ۸۰۰ تا سه هزار و ۸۰۰ تومان براساس نوع و محل بارگیری آن به دامداران عرضه می شود.
مدیرکل امور عشایری کهگیلویه و بویراحمد با اشاره به اینکه خشکسالی باعث خسارت به مراتع شده و دامداران ناچار به استفاده از خوراک دام هستند تاکید کرد: افزایش سهمیه خوراک دام در استان ضروری است.
آذرفر بیان کرد: خرید دام مازاد عشایر این استان با هدف حذف دلال و کاهش اثرات تنش آبی بر زندگی آنان از خدمات حمایتی در حال اجرای استان است که افزون بر کمک به معیشت دامداران به کنترل قیمت محصولات دامی از جمله لبنیات کمک می کند.
به گفته آذرفر استمهال تسهیلاتی که عشایر استان پیش از این دریافت کرده بودند به مدت یک سال از دیگر برنامه های کاهش پیامدهای تنش آبی بر معیشت عشایر است.
اما قائم مقام نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی کشور می گوید که نهادینه شدن رویکرد حمایتی از دامداران و کشاورزان ضروری است.
موسی رهنمایی با بیان این که قوانین حمایتی مطلوبی برای بخش کشاورزی و دامداری وضع شده است که به آن بی توجهی می‌شود، اظهار کرد: با وجود افزایش هزینه‌ها مانند علوفه، نهاده‌های وارداتی و کرایه قیمت شیر بر مبنای مصوبه آبان ماه سال گذشته است و تغییر نکرده است.، لذا برای رفع مشکل قیمت دولت یارانه خرید لبنیات به دهک‌های پایین جامعه بدهد و سپس قیمت محصولات لبنی را بر اساس هزینه دامداران تعیین کند.
اقداماتی برای کمک به دامداران
در این میان، مجموعه اقداماتی از سوی دولت برای کمک به رفع مشکلات دامپروران شده که از جمله شامل توزیع خوراک دام و خرید تضمینی دام های عشایر ازست.
در فارس، رییس سازمان جهاد کشاورزی گفت: افزون بر ۲۹۰ هزار تن انواع خوراک و نهاده های دامی از اوایل سال جاری تاکنون بین واحدهای دامی این استان توزیع شده است.
احمد طمراسی افزود: همچنین طی این مدت رقمی افزون بر ۲۵ هزار تن خوراک دام از طریق کارخانه های صنعتی در سطح استان خریداری و بین واحدهای دامی استان توزیع شده است.
به گفته وی، در کنار توزیع نهاده های دامی ،خرید تضمینی دام های عشایر از دیگر اقدام ها و طرح های این سازمان در شرایط سخت خشکسالی برای کمک به دامداران و واحدهای دامی به دلیل کاهش ذخیره گیاهی و علوفه ای در سطح مراتع بوده است.
رییس سازمان جهاد کشاورزی فارس کوتاه کردن دست دلالان را هدف دیگر این سازمان از خرید دام های مازاد عشایر اعم از سبک و سنگین برشمرد و یادآور شد: دولت و وزارت جهاد کشاورزی اجرای این طرح را به گونه ای پیش بینی و اجرایی کرده که دامدار و آن فرد عشایری در فروش دام زنده خود ضرر نبیند و میانگین خرید هر کیلوگرم دام زنده حدود ۴۵۰ هزار ریال تعیین شده است؛ در کل کشور رقمی افزون بر یک میلیون راس دام باید خرید تضمینی شود که در استان فارس بر اساس برآورد انجام شده بیش از ۱۰۰ هزار راس دام از جامعه عشایری خرید خواهد شد.
طمراسی یادآور شد: همچنین به ازای هر کیلوگرم برابر با سه کیلوگرم جو در اختیار هر دامدار و فرد عشایری قرار می گیرد تا بتواند بخشی از مشکلات و تنگناهای موجود ناشی از کمبود نهاده های دامی و خطرات ناشی از خشکسالی را جبران کند.
مدیرکل امور عشایر استان سمنان نیز گفت: ۱۲۰ میلیارد ریال از سوی سازمان امور عشایر ایران برای تامین نهاده‌های دامی در قالب تسهیلات کم‌بهره تعلق گرفت.
محمد سعیدی با اشاره به خشکسالی های چندساله در برخی استان های کشور مانند سمنان، گفت: سازمان امور عشایر ایران برای رفع مشکلات عشایر در این زمینه خرید تضمینی دام زنده را امسال ابلاغ کرد که اتفاق مبارکی به سود عشایر است.
در همین حال، رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت:از ابتدای امسال ۲ مرحله سهمیه نهاده دامی ویژه خشکسالی به استان تخصیص یافته است که شامل ۱۶ هزار و ۷۰۰ تن جو در اردیبهشت ماه و ۴۶ هزار تن جوی یارانه‌دار در خرداد ماه امسال می‌شود.
محمدرضا اورانی با بیان این که توزیع سهمیه‌های یاد شده با اولویت در اختیار فعالان حوزه دام سبک و دام سنگین غیرصنعتی شیری و روستایی قرار گرفت ادامه داد: این استان با دارا بودن بیش از هفت میلیون راس دام سبک در کشور رتبه نخست جمعیت دام سبک و تولید گوشت قرمز را داراست.
همچنین مدیرکل پشتیبانی امور دام خراسان رضوی از افزایش ۴۰ درصدی توزیع نهاده دام به نرخ دولتی در این استان طی سه ماه گذشته نسبت به مدت مشابه پارسال خبر داد.
سعادت علی‌نیا افزود: از ابتدای امسال تا پایان خرداد ماه ۱۵۷ هزار تن نهاده بین دامداران، مرغداران و گاوداران استان توزیع شده که این میزان معادل حدود ۵۰ درصد کل نهاده وارداتی به استان است.
توزیع نهاده به نرخ دولتی در بین دامداران و مرغداران استان اقدامی است که علی نیا هدف از آن را حمایت از تولید و پشتیبانی از سرمایه‌های آنان ذکر کرد.
علی‌نیا افزود: توزیع نهاده شامل اقلام ذرت، جو، سبوس و کنجاله سویاست و این اداره کل به لحاظ قانونی باید ۱۰ تا ۱۵ درصد نیاز دام استان را در این زمینه تامین کند.
رئیس شرکت پشتیبانی امور دام کهگیلویه و بویراحمد نیز گفت که خرید تضمینی دام زنده مازاد بر مصرف عشایر و بهره برداران از برنامه های در حال اجرا بمنظور کمک به دامپروری در استان است.
محمد شفیع عزیزی افزود: قیمت هر کیلوگرم دام زنده از جمله بره ۵۰ هزار تومان، بزغاله ۴۵هزار تومان، میش ۳۲هزار تومان و قوچ ۴۲هزار تومان تعیین شده است و به ازای هر کیلوگرم دام زنده افزون بر نرخ تعیین شده خوراک دام با قیمت یارانه ای به دامداران عرضه می شود.
وی با بیان اینکه برای نخستین بار دام مازاد عشایر این استان خرید تضمینی می شود اضافه کرد: هزینه حمل و نقل نیز به دامداران شهرستانی پرداخت می شود.
عزیزی بیان کرد: بهای دام خریداری شده از سوی شرکت امور پشتیبانی دام به حساب فروشندگان دام‌ها واریز می شود.
وی عنوان کرد: هدف از اجرای طرح خرید دام زنده مازاد عشایر کاهش اثرات خشکسالی، حذف دلالان، و حمایت از تولید کنندگان استان است.
در همین حال در خوزستان اعلام شد که کار توزیع ۱۰ هزار تن جو با قیمت مصوب بین دامداران استان با همکاری شرکت پشتیبانی امور دام به منظور سرپا نگه داشتن صنعت دامپروری استان در شرایط سخت خشکسالی آغاز شد.
عبدالامیر نیرومند معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خوزستان افزود:در این راستا همچنین توزیع بیش از ۶ هزار تن ذرت دانه‌ای و سه هزار تن کنجاله سویا از بندر امام خمینی توسط اتحادیه دامداران استان شروع شده است.
وی به دریافت سهمیه ویژه نهاده دامی به منظور تولید بیش از ۲۰ هزار تن خوراک آماده دام ( کنسانتره دامی) با استفاده از توان کارخانه‌های خوراک دام استان اشاره کرد و اظهار داشت:به منظور بهره‌برداری و استفاده از سرشاخه های سبز نیشکر تولیدی و پیت و باگاس موجود ، با همه کشت و صنعت های نیشکر فعال در استان هماهنگی لازم به عمل آمده است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهادکشاورزی خوزستان در ادامه افزود: هماهنگی های لازم با انجمن کارخانه‌های آرد استان به منظور از سرگیری توزیع سبوس گندم بین دامداران با همان قیمت مصوب قبلی از هفته آینده صورت گرفته است.
