با تداوم بحران کم‌آبی و خشکسالی در ایران، کشاورزی به‌عنوان یکی از پرمصرف‌ترین بخش‌های آب، بیش از پیش نیازمند تحول و بهینه‌سازی مصرف منابع آبی است. در این میان، آبیاری نوین به‌عنوان یک راهکار مؤثر برای کاهش مصرف آب و افزایش بهره‌وری در کشاورزی مطرح شده است.
کاهش ۳۰ درصدی مصرف آب با آبیاری نوین
طبق گزارش‌های وزارت جهاد کشاورزی، اجرای روش‌های نوین آبیاری نظیر آبیاری قطره‌ای، بارانی و زیرسطحی، مصرف آب را تا ۳۰ درصد کاهش می‌دهد. در حالی که روش‌های سنتی آبیاری، بخش زیادی از آب را به دلیل تبخیر، رواناب و نفوذ عمیق هدر می‌دهند، سیستم‌های نوین با رساندن مستقیم آب به ریشه گیاه، از اتلاف منابع جلوگیری می‌کنند.
توسعه آبیاری نوین در اراضی کشاورزی ایران
بر اساس آمارهای رسمی، تاکنون بیش از ۲.۵ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی ایران به سیستم‌های نوین آبیاری مجهز شده‌اند. استان‌های خراسان جنوبی، اصفهان و سمنان از جمله مناطقی هستند که بیشترین بهره را از این طرح‌ها برده‌اند. به گفته کارشناسان، اگر این روش در سطح وسیع‌تری اجرا شود، ایران می‌تواند بخش قابل‌توجهی از چالش‌های کم‌آبی خود را مدیریت کند.
چالش‌ها و موانع توسعه آبیاری نوین
با وجود مزایای فراوان، اجرای این طرح‌ها با چالش‌هایی همراه است. هزینه اولیه نصب این سیستم‌ها، نیاز به آموزش کشاورزان و لزوم نگهداری مداوم از جمله موانعی هستند که برخی از کشاورزان را از استفاده از این روش‌ها بازمی‌دارد. با این حال، دولت با ارائه تسهیلات و وام‌های کم‌بهره سعی دارد موانع را کاهش داده و کشاورزان را به استفاده از این فناوری‌ها تشویق کند.
کارشناسان معتقدند که بدون توسعه آبیاری نوین، کشاورزی ایران با مشکلات جدی‌تری مواجه خواهد شد. در شرایطی که منابع آبی کشور محدودتر می‌شوند، بهینه‌سازی مصرف آب در بخش کشاورزی، نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت است.
فریبرز عباسی- مجری طرح توسعه سامانه‌های نوین آبیاری- در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به سابقه اجرای این سامانه‌ها در کشور گفت: توسعه سامانه‌های نوین آبیاری در ایران از اواخر دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰ آغاز شد و در این مدت، بیش از ۳ میلیون و ۱۲۰ هزار هکتار از اراضی آبی کشور به این فناوری مجهز شده‌اند. از این میزان، حدود ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار هکتار با مشارکت دولت و مردم اجرا شده و ۵۰۰ هزار هکتار نیز به‌طور کامل با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی توسعه یافته است.
وی با بیان اینکه کشورهای توسعه‌یافته مانند اسپانیا، ایتالیا و آمریکا بیش از ۶۰ تا ۸۰ درصد اراضی آبی خود را به این سامانه‌ها تجهیز کرده‌اند، اظهار کرد: در ایران تاکنون حدود ۳۷ تا ۳۸ درصد از اراضی آبی به این فناوری‌ها مجهز شده‌اند. با این حال، تأثیر این سیستم‌ها در کاهش مصرف آب و افزایش تولید کاملاً محسوس بوده است. به‌عنوان مثال، در ۱۰ سال گذشته مصرف آب در بخش کشاورزی ثابت و در حدود ۷۰ میلیارد مترمکعب باقی مانده، اما میزان تولیدات کشاورزی کشور از ۳۰ تا ۴۰ میلیون تن در دهه‌های ۳۰ و ۴۰ به بیش از ۱۳۰ میلیون تن افزایش یافته است.
عباسی با تأکید بر نقش فناوری‌های نوین در افزایش بهره‌وری آب و امنیت غذایی کشور تصریح کرد: این سامانه‌ها به افزایش راندمان آبیاری و بهبود بهره‌وری کمک شایانی کرده‌اند و به همین دلیل، در برنامه‌های بالادستی همواره بر توسعه آن‌ها تأکید شده است.
هزینه‌های اجرای سامانه‌های نوین آبیاری
مجری طرح توسعه سامانه‌های نوین آبیاری درباره هزینه‌های این پروژه توضیح داد: از ابتدای اجرای این طرح تاکنون، حدود ۱۲ هزار میلیارد تومان اعتبار دولتی برای توسعه این سامانه‌ها هزینه شده است. علاوه بر این، بهره‌برداران نیز در تأمین هزینه‌ها نقش داشته‌اند. در دهه‌های ۶۰، ۷۰ و حتی ۸۰ دولت کمک بلاعوض ارائه نمی‌کرد و تنها تسهیلات بانکی با بهره کم در اختیار کشاورزان قرار می‌داد. اما با توجه به تأثیرگذاری این سامانه‌ها، امروزه بسیاری از کشاورزان بدون حمایت دولتی اقدام به تجهیز اراضی خود کرده‌اند.
وی در مورد برخی انتقادات مبنی بر هزینه‌بر بودن این فناوری‌ها گفت: هیچ فناوری رایگان نیست، اما بر اساس تحلیل‌های انجام‌شده، دوره بازگشت سرمایه این سامانه‌ها بین ۲ تا ۵ سال متغیر است و به‌طور متوسط کمتر از ۳ سال به طول می‌انجامد. در برخی روش‌ها مانند آبیاری نواری (تیپ)، بازگشت سرمایه حتی در یک سال اتفاق می‌افتد. بنابراین، این فناوری علاوه بر حفظ منابع آبی، برای کشاورزان نیز سودآور است.
عباسی در پایان با اشاره به محدودیت‌های اقتصادی کشور و تأثیر آن بر میزان سرمایه‌گذاری‌های دولتی گفت: در سال‌های اخیر، سرمایه‌گذاری‌های دولتی در این حوزه کاهش یافته است، اما پیگیری‌هایی برای افزایش این اعتبارات در حال انجام است تا روند توسعه سامانه‌های نوین آبیاری با سرعت بیشتری ادامه یابد.
سرویس خبری:کشاورزی و باغبانی
منبع:ایسنا
