گاومیش حیوانی است که نیاز به آب و باتلاق دارد از این رو ساکنان روستاهای حاشیه تالاب در گیلان از سالهای دور گاومیش پرورش می دادند اما امروز با افزایش قیمت نهاده های دامی و تغییر شرایط زندگی شاهد کاهش پرورش این دام هستیم.
همراه مردی می شوم که برای فروش گاومیش خود به بازار هفتگی احشام تولمشهر آمده است. خود را علی معرفی می کند و می گوید : برای تامین مخارج بقیه گاومیش ها ناچار به فروش شده اما آنقدر بر سر قیمت مال زده اند که حاضر نشده است دام خود را به چوب حراج دلالان بسپارد و می خواهد آن را برگرداند.
کمکش می کنم تا گاومیش را سوار بر نیسان کند و از او می خواهم از نزدیک نحوه پرورش این دام را نشانم دهد.
علی رحیمی ساکن روستای نوخاله بخش تولمات شهرستان صومعه سرا که خانواده او بیش از ۱۰۰ سال از پدر بزرگ و پدرش تا به امروز به پرورش گاومیش مشغول بوده اند.
او با تاسف می گوید :از آن سالها و دهها راس گاومیش، امروز فقط چند راس بیشتر از این دام ندارم.
وای بر روزی که صاحبخانه مهمان می شود
این دامدار صومعه سرایی در ادامه با اشاره به اینکه محدودیت و کمبود چراگاه یکی از مشکلات پرورش گاومیش است، افزود: متاسفانه ورود افراد غیر بومی و سکونت افراد غیردامدار در این منطقه برای همزیستی دام و انسان مشکلاتی ایجاد کرده است. به طوری که بسیاری از این افراد از دامداران بخاطر عبور و مرور دام هایشان از کوچه ها و ظاهر ترسناک گاومیش شکایت می کنند و به نوعی خود را صاحبخانه و ما بومیان منطقه را مهمان می دانند!
وی می گوید : در حدود ۹ سال قبل این شهرستان با پرورش ۴ هزار و ۶۰۰ راس گاومیش در ۱۰ روستای حاشیه تالاب بخش تولمات مقام نخست پرورش این دام را در گیلان داشت و برای حمایت از گاومیش‌داران شهرستان صومعه‌سرا اقداماتی از قبیل توزیع سالانه حدود ۱۵ تن کنسانتره به صورت رایگان بین گاومیش‌داران انجام می شد.
با این دامدار به روستای همجوار باقلا کش می روم تا با خانواده ابراهیم مشکین از گاومیش داران منطقه آشنا شوم.
ابراهیم مشکین و خانواده اش بیش از ۳۰ راس گاومیش دارند، او می گوید: هزینه خوراک دام چند برابر شده است و در مقابل، ارزانی گاو میش بهنگام فروش محاسبات دخل و خرج ما را برهم زده است.
وی می افزاید : درصد بالای چربی شیر، مقاومت در مقابل بیماری‌های دامی و راندمان بالای تولید از مزایای پرورش گاومیش است که متاسفانه با تبلیغات بر روی گاوهای هلشتاین به خطر افتاده است.
وی با اشاره به اینکه او و برادرانش به جای اینکه به شهر بروند، شغل پدر و اجداد خود را ادامه می دهند، اظهارداشت:در صورت حمایت علاوه بر شیر و گوشت از شاخ های این حیوان نیز می توان در صنایع دستی و تولید وسایل تزئینی نظیر شانه، چتر، عصا، ابزار آلات موسیقی و مانند آن بهره گرفت و حتی کود بدست آمده از آنها نیز برای صنعت کشاورزی بسیار مفید است و سبب حاصل خیزتر شدن خاک مزارع می شود.
گاومیش ها در گل مانده اند
مرتضی یدی یکی از دیگر گاومیش داران منطقه صومعه سرا می گوید : حفظ و توسعه گاومیش‌داری باید در دستور کار متولیان امر قرار گیرد زیرا صنعت پرورش گاومیش در گل مانده و نیازمند حمایت است.
وی افزود: یکی از خصوصیات و ویژگی های این دام، کم توقع بودن آن در خوراک است که باعث شده هزینه تولید شیر و گوشت آن نسبت به سایر دام‌ها بسیار پایین‌تر باشد و بخاطر ساختار بدنی از هر نوع علوفه و علفی استفاده کند.
وی سازگاری این دام را با شرایط محیطی و اقلیمی از ویژگی های این دام عنوان و خاطرنشان کرد: محصول تولید شده نسبت به سایر دام‌ها از کیفیت بالاتری برخوردار است.
تقی رستم نژاد یکی دیگر از گاومیش داران منطقه می گوید :گاومیش داران نیازمند مجتمع گاومیش داری صنعتی مکانیزه برای نگهداری، تبدیل فضولات به کود، تولید فرآورده‌های لبنی و گوشتی اند تا بتوانند این شغل پدری را که از چند نسل پیش به آنها رسیده حفظ و از این طریق کسب درآمد کنند.
وی می گوید : برای تأمین هزینه‌های خوراک دام مجبوریم شیر را گران کنیم ولی افزایش روزانه قیمت نهاده های دامی گاومیش داران درمانده را مجبور به فروش دام و حتی منصرف از ادامه نگهداری و پرورش گاومیش کرده است.
وجود افزون بر ۱۸ هزار راس گاومیش در گیلان
مدیر امور دام سازمان جهادکشاورزی گیلان هم در این زمینه می گوید : طبق آخرین سرشماری، ۱۸هزار گاومیش در گیلان پرورش داده می شود و طی برنامه ۵ ساله جمعیت گاو میش در گیلان به ۲۶ هزار راس افزایش یابد.
میر حجت علی اکبر نژاد با اشاره به اینکه بیشترین میزان تراکم جمعیت دامی گاومیش در رضوانشهر، تالش و صومعه سرا است، اظهار داشت: کار هویت گذاری این دام ها در گیلان در حال انجام است و در چند ماه آینده تعداد نهائی آن ها مشخص می شود.
وی در ادامه با اشاره به اینکه سازمان فائو از گاومیش به عنوان دام برتر هزاره سوم یاد کرده است، افزود: گاومیش بخاطر تولید شیر مناسب، دامی با ارزش اقتصادی محسوب می شود از این رو افزایش جمعیت این دام در استان گیلان در دستور کار قرار دارد.
وی افزود: اولین تعاونی گاومیش داران گیلان که مرکز آن در رضوانشهر است، تاسیس شده و نخستین مرکز ارائه خدمات تخصصی گاومیش در کشور می باشد.
علی اکبر نژاد با اشاره به اینکه تولید شیر گاومیش ارزش اقتصادی زیادی دارد، افزود: چربی موجود ۸تا ۱۲درصدی در شیر گاومیش از مزیت های اقتصادی برای دامداران محسوب می شود که قیمتی بالاتر از شیر گاو دارد.
وی عنوان کرد : بخاطر نبود صنایع فناوری مخصوص شیر گاومیش بصورت مخلوط با شیر گاو به فروش می رود و یا ظرف چند روز حدود ۵۰۰ لیترشیر گاومیش پس از جمع آوری؛ کیلویی ۱۲هزار تومان به کارخانه های استان آذربایجان‌غربی برای تبدیل به فرآورده های مخصوص شیر گاومیش فروخته می شود.
گاومیش داران سراسر استان عضو اتحادیه شوند
مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی گیلان با تاکید بر اینکه فروش شیر گاومیش همانند شیر گاو های معمولی به ضرر دامدار است، افزود: تنها اتحادیه گاومیش داران گیلان در شهرستان رضوانشهر در حال فعالیت وعضو گیری است وگاومیش داران از سراسر استان می توانند به عضویت در این اتحادیه برای بهره مند شدن از خدمات تخصصی در آیند.
اکبر نژاد افزود: اگر تمام گاومیش داران عضو اتحادیه شوند روزانه ۳تا۴ تن شیر جمع آوری می شود که ارزش اقتصادی آن برای دامداران موثر خواهد بود.
نژاد گاومیش ایتالیایی را وارد گیلان کرده ایم
وی در ادامه با اشاره به اینکه نژاد بومی گاومیش گیلان حالت وحشی دارند، می گوید: شیر دوشی با دستگاه از گاومیش بومی امکان پذیر نیست و میزان کمتری شیر نسبت به نژاد ایتالیایی تولید می کند، به همین دلیل تلقیح مصنوعی از نژاد مرغوب گاومیش دنیا از جمله نژادهای ایتالیایی در رضوانشهر گیلان توسط ماموران تعاونی به صورت تخصصی انجام می شود.
اکبر نژاد خاطرنشان می کند: برای افزایش و حفظ گاومیش ۵۰ درصد هزینه ها بصورت یارانه توسط جهاد کشاورزی و بخش دیگر برعهده دامدار است، این نوع نژاد پرورش یافته گاومیش ایتالیایی که حیوانی آرامتر نسبت به گاومیش بومی است، شیر بیشتری تولید می کند.
مدیر امور دام سازمان جهادکشاورزی گیلان در ادامه می افزاید: یک راس دام نر ایتالیایی از طریق انتقال جنین پس از ورود به کشور در رضوانشهر بدنیا آمد که پس از سپری کردن دوران بلوغ اکنون به منظور خالص سازی و خودکفائی در تولید اسپرم گاومیش در گیلان وارد چرخه تولید شده است و صدور پروانه و ارائه تسهیلات بانکی از راهکارهای افزایش جمعیت دامی گاومیش است.
اکبر نژاد با اشاره به اینکه سرمایه گذاری در زمینه گاومیش بسیار سود آور است، عنوان می کند: به متقاضیان پرورش گاومیش بعد از دریافت پروانه به ازای خرید هر راس گاومیش به عنوان دام اصیل ۲۵ تا ۳۰میلیون تومان تسهیلات پرداخت می شود.
وی با اشاره به اینکه سهمیه سبوس جو و کنسانتره در اختیار تعاونی گاومیش داران قرار می گیرد، می گوید: دامداران با عضویت در تعاونی گاومیش داران می توانند نهاده های دامی رابه نرخ مصوب دولتی تهیه کنند.
وی در ادامه می افزاید :گاومیش بخاطر تغذیه از همه نوع علف و پسماندهای کشاورزی دامی با ارزش اقتصادی است و پرورش دهندگان گاومیش می توانند از نهاده های یارانه ای به ویژه سبوس و ارز ۴۲۰۰ تومانی خرید جو استفاده کنند.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان صومعه سرا هم می گوید : ۶۰۰ راس گاو میش در روستاهای گاز گیشه، باقلا کش، نوخاله، صوفیانده ، هنده خاله به خاطر نزدیکی به تالاب و وجود مرتع پرورش داده می شود.
احمد پادیاب با اشاره به اینکه پرورش گاومیش در این مناطق قدمتی بیش از صد سال دارد می افزاید: افزایش قیمت نهاده های دامی مشکلات زیادی را برای پرورش دهندگان دام بویژه گاومیش داران ایجاد کرده است که ادامه این روند می تواند موجب کاهش جمعیت گاومیش در منطقه شود.
وی با اشاره به اینکه گاومیش دامی با ارزش اقتصادی برای دامداران است، عنوان می کند: حجم خوراک مصرفی این دام بسیار بالا است در عوض شیر و ماست پر چرب روانه بازار می کند.
پادیاب با اشاره به اینکه پرورش گاومیش در این شهرستان یک فرصت است، خاطر نشان می کند: بالغ بر ۱۱۰ نفر از روستاییان شهرستان صومعه‌سرا گاومیش دارند
وی می گوید: جهاد کشاورزی برای حمایت از پرورش دهندگان گاومیش که دارای پروانه هستند و همچنین در راستای حفظ و جلوگیری از کاهش گاومیش در منطقه تسهیلات بانکی پرداخت می کند.
وی ادامه می دهد: دامداران در شهرستان صومعه سرا ۱۸ هزار راس دام سنگین و سبک شامل ۱۴هزار راس دام سنگین و ۴ هزار راس دام سبک (گوسفند و بز) را در واحدهای صنعتی و سنتی نگهداری و پرورش می دهند. از یک هزار و ۲۴ واحد گاوداری سنتی و ۷واحد دامدار صنعتی در شهرستان صومعه سرا روزانه ۶ هزار لیتر شیر تولید و تحویل کارخانه های فرآوری در منطقه می شود.
در صورت توسعه گاومیش داری انواع فراورده‌های گاومیش یک فرصت و ظرفیت اقتصادی برای این منطقه با ظرفیت های طبیعی محسوب می شود.
گاومیش حدود ۶.۵ درصد از کل شیر جهان را تأمین می‌کند و از نظر چربی از شیر گاو غنی‌تر و دارای ماده خشک کمتر است و میزان درصد لاکتوز آن با شیر گاو تفاوت زیادی دارد.
درصد گوشت و لاشه گاومیش به علت داشتن شکمبه حجیم و بزرگ، سر توپر و سنگین، درصد استخوان بیشتر، درصد چربی بیشتر در لاشه و کپل نسبتاً کم رشد و ضعیف و پوست ضخیم کمتر از درصد گوشت و لاشه گاو گوشتی است.
گاومیش پوستی ضخیم دارد واز آن برای تهیه دستکش چرمی ضخیم و تسمه‌های چرمی، زیره کفش، زین اسب و چرم ضدآب استفاده می‌شود. ضخامت موی گاومیش دو برابر گاو است و برای تهیه برس و قلم مو استفاده می‌شود. از شاخ گاو میش برای تهیه دکمه شانه، دسته چاقو و چتر و عصا، آلات موسیقی و وسایل تزئینی بهره گرفته می شود. کود گاومیش از بهترین ها برای حاصل‌خیزی زمین‌های زراعی به ویژه پرورش قارچ است. در برخی روستاها از فضولات گاومیش برای تولید گرما به عنوان ماده سوختی استفاده می‌شود.
در حال حاضر ۶۰۰ راس گاومیش در صومعه‌سرا وجود دارد که سالیانه ۲۵ تن گوشت و ۱۲ تن شیر از آنها به دست می‌آید و در صورت اقدامات و حمایت های جهاد کشاورزی و کاهش هزینه نهاده های دامی جمعیت دامی گاومیش ها افزایش پیدا خواهد کرد و دیگر گاومیش ها در میان گل و لای مشکلات نمانده و با ایجاد اشتغال پایدار روستایی از مهاجرت جوانان منطقه به شهر جلوگیری می شود.
شهرستان صومعه سرا با حدود ۱۳۰ هزار نفر جمعیت سه بخش مرکزی، تولمات و گوراب زرمیخ در ۲۵ کیلومتری غرب مرکز استان گیلان واقع شده است و یکی از قطب های تولید محصولات کشاورزی چون برنج، صنوبر، ماهیان پرورشی، پاچ باقلا، نیشکر کدو و هندوانه به شمار می آید.
سرویس خبری : دام ، طیور و آبزیان
