قاچاق دام در کشور ما خصوصا مناطقی همچون جنوب کرمان به صورت ورود و خروج رقم می‌خورد. یعنی دام‌های سالمی که از مراتع غنی تغذیه کرده‌اند را از کشور خارج می‌کنند و دام‌هایی که با کارتُن‌های ضایعاتی و بعضا زباله‌ها تغذیه شده‌اند را از مرزهای پاکستان و افغانستان وارد می‌کنند.
هرچند نباید از این موضوع هم غافل شویم که بسیاری از این دام‌های قاچاق در مبادی ورودی و خروجی توسط نیروهای پُرتلاش انتظامی و امنیتی توقیف می‌شود اما سودهای افسانه‌ای حاصل از قاچاق باعث شده برخی سودجویان به هر نحوی که شده به این تجارت ناسالم ادامه دهند حتی اخیرا مشاهده شده از «اتوبوس‌ها» و ناوگان حمل و نقل عمومی نیز برای قاچاق دام بهره می‌گیرند که در نوع خود، کم‌نظیر است.
پس تا اینجا دریافتیم که بحث قاچاق دام را باید به دو بخش دام‌های داخلی و خارجی تقسیم کنیم. «قاچاق گوسفندهای باکیفیت به کشورهای حاشیه خلیج فارس و قاچاق دام از پاکستان و افغانستان به داخل کشور» و این یعنی قیمت دام‌های خارجی به مراتب پایین‌تر از دام‌های تولید داخل است.
یادآوری این نکته هم ضروری به نظر می‌رسد که آمارها در خصوص تعداد دام‌های موجود در جنوب استان کرمان و همچنین آمار توقیف دام‌های قاچاقی که توسط نهادهای مختلف ارائه می‌شود با هم تفاوت دارد و این، ناشی از یکپارچه نبودن و بعضا ناهماهنگی و تاخیر در افزودن آمارها در سامانه‌ای واحد است.
مسلما تولید دام، در حوزه وظایف سازمان جهاد کشاورزی بوده و خوب است برای درک بهتر موضوع با مسوولان مرتبط با این بخش گفت و گو کنیم. محمدرضا قائدی‌فر معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان است، او پایین بودن قیمت دام‌های خارجی به ویژه در کشورهای هند، افغانستان و پاکستان را از یکسو و افزایش قیمت گوشت و دام زنده در داخل کشور را از سویی دیگر عامل اصلی افزایش انگیزه قاچاقچیان دام دانست و گفت: جنوب کرمان به دلیل همجواری با استان‌های هرمزگان و سیستان و بلوچستان از پدیده قاچاق دام بینصیب نبوده و قاچاق دام به عنوان یک تهدید زیستی و یکی از چالش‌های مهم این منطقه به شمار می‌رود.
به گفته قائدی‌فر، قاچاق دام که بیشتر، از مرزهای شرقی کشور وارد منطقه می‌شود اثرات مخربی بر صنعت دامپروری می‌گذارد.
وی تخریب و ازبین رفتن ذخایر نژادهای بومی و موانع تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی و حمایت از تولید داخلی را از اثرات مخرب قاچاق دام برشمرد و افزود: نژاد دام‌های بومی که با شرایط اقلیمی منطقه سازگار بوده و سالهای زیادی اقدامات اصلاح نژادی در راستای افزایش تولید آنها انجام شده به یکباره و با ورود دام‌های قاچاق در معرض تهدید و تخریب قرار گرفته است.
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان به زمان‌بَر بودن طرح‌های اصلاح نژادی اشاره کرد و اظهار داشت: طرح‌های اصلاح نژادی، زمان‌بَر بوده و برای دستیابی به اهداف اقتصادی مورد نظر از جمله تولید شیر و گوشت و پیشرفت ژنتیکی، این اهم طی سالیان طولانی و به مرور زمان در نسلهای بعدی رخ می‌دهد. « ورود نژادهای بیگانه و بی‌کیفیت همزمان با خروج نژادهای سازگار و باکیفیت، ضربه مهلکی به صنعت دامپروری وارد می‌کند»
قائدی‌فر تاکید کرد: ورود دام قاچاق موجب برهم خوردن روند تقویت نژاد دام بومی، از بین رفتن پیشرفت ژنتیکی حاصل شده طی سالیان طولانی، بیاثر شدن اعتبارات هزینه شده و نهایتاً ضرر و زیان دامدار می‌شود. «در این بین باید به موضوع مهم‌تر که سلامت هموطنان است نیز توجه شود»
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان، شیوع بیماریهای مختلف و به خطر افتادن سلامت مصرف‌کنندگان را از دیگر پیامدهای قاچاق دام برشمرد و گفت: در نتیجه ورود دام‌های قاچاق، دام‌هایی که از لحاظ مسائل بهداشتی و واکسیناسیون تحت کنترل و مراقبت نبودهاند نیز وارد کشور می‌شود.
وی ادامه داد: دام‌های وارداتی قاچاق عامل بسیاری از بیماریها بویژه بیماریهای نوظهور بوده و باوجود اقدامات و اعتبارات هزینه شده برای کنترل و ریشهکنی بیماریها، جمعیت دام منطقه مورد هدف قرار گرفته و باعث شیوع بیماری از نقطهای به نقطه دیگر شده و ضمن ایجاد تلفات، باعث تحمیل ضررهای اقتصادی سنگینی به دامداران می‌شود. «بی‌انگیزگی تولیدکننده‌های داخلی و بعضا تعطیلی واحدهای پرورش دام نیز حاصل همین روند است»
قائدی‌فر همچنین با بیان اینکه قاچاق دام موجب تعطیلی واحدهای دامداری می‌شود، گفت: تامین پروتئین حیوانی مورد نیاز جامعه از سیاستهای اصلی وزارت جهاد کشاورزی بوده و برای رسیدن به این هدف در کنار سایر اقدامات حمایتی، ترویج و توسعه واحدهای پرورش دام به صورت صنعتی یکی از اولویتهای دولت بوده و است تا با توجه به رشد روزافزون جمعیت، خللی در تأمین پروتئین حیوانی مورد نیاز جامعه پیش نیاید.
«ورود دام‌های قاچاق و ایجاد فضایی کاذب در بحث تامین گوشت نیز می‌تواند انگیزه‌ای شود تا برخی از تولیدکنندگان داخلی، دام‌های خود را به جای عرضه به کشتارگاه‌های داخل، به قاچاقچیان بفروشند تا بتوانند از پسِ هزینه‌های خود برآیند»
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان در این خصوص هم بیان داشت: مسلما با ورود دام قاچاق به کشور و پوشش بخشی از نیاز جامعه به صورت کاذب، تولیدکنندگان و پرورش دهندگان در هنگام عرضه محصول با مشکلات متعددی مواجه میشوند.
«قاچاق دام به کشور و ایجاد حباب در بازار، با توجه به هزینه‌های انجام شده برای تولید و زمانی که بیشترِ تولیدکنندگان با استفاده از تسهیلات به حیات اقتصادی خود ادامه می‌دهند موجب بی ثباتی بازار، فروش نرفتن محصول به قیمت مناسب و درنهایت ناتوانایی تولیدکننده در بازپرداخت اقساط تسهیلات بانکی و تعطیلی واحدهای دامداری شده است»
به گفته قائدی‌فر، بی‌انگیزگی متقاضیان برای سرمایهگذاری در زیر بخش دام و طیور، سردرگمی جوانان جویای کار و کاهش جمعیت دام مولد منطقه از دیگر پیامدهای قاچاق دام است.
وی تصریح کرد: با توجه به اهمیت پدیده قاچاق دام و مشکلات مربوط به محدودیت اعتبارات دولتی در کنار محرومیت منطقه جنوب کرمان، طرح هویت‌بخشی و ثبت سامانه مرکز اصلاح نژاد دام کشور در دستور کار قرار گرفت و به منظور حمایت از تولید داخلی، پیگیری پدافند غیرعامل و کاهش آسیبپذیری، تداوم فعالیتهای ضروری، ارتقای پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدها، هویت‌گذاری و ثبت مشخصات دام، در اولویتهای اساسی و زیرساختی این منطقه قرار گرفته است.
اما باید ببینیم این طرح چه مزایایی دارد؟
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان، مالکیت دام و جلوگیری از قاچاق، تقویت مدیریت گله، ردیابی دام و محصولات دامی، دستیابی به آمار واقعی دام‌ها، امکان برنامهریزی اصلاح نژادی، امنیت سرمایهگذاری و بیمه دام و محصولات دامی را از اهداف و مزایای این طرح برشمرد.
و اما، طبق آمار دامپزشکی بیش از ۲ میلیون و ۱۱۲ هزار راس دام در جنوب کرمان وجود دارد و باید ببینیم در منطقه‌ای با این ظرفیت، چند مرکز برای هویت‌بخشی دام‌ها وجود دارد؟
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان تعداد مراکز پلاک‌کوبی توسط اتحادیه دامداران، اتحادیه عشایری و صندوق بیمه محصولات کشاورزی در این منطقه را « ۱۵ » واحد برشمرد و تشکُل‌های دامپروری و دامپزشکی، سازمان دامپزشکی، سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی و صندوق بیمه محصولات کشاورزی را از مجریان مرکزی هویت‌گذاری اعلام کرد.
وی اظهار داشت: در حال حاضر هویت‌گذاری دام توسط اتحادیه دامداران و اتحادیه عشایری و صندوق بیمه محصولات کشاورزی در جنوب کرمان در حال انجام است.
سوال دیگری که به ذهن می‌رسد این است، آیا هزینه هویت‌گذاری دام چقدر است و این هزینه را خود دامدار باید بپردازد یا اینکه سازمان جهاد کشاورزی یا نهاد دیگری مسوولیت آن را بر عهده دارد؟ با نگاهی به سامانه مربوط به پلاک‌گذاری دامپزشکی مشخص شد که بهای پلاک‌دار کردن هر راس دام سبک چهار هزار و ۵۰۰ و دام سنگین ۶ هزار و ۵۰۰ تومان است.
معاون سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان در این خصوص توضیح داد: هزینه خرید و نصب پلاکِ گوشِ دام مطابق با ابلاغیه ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز مورخ ۲۶ اسفندماه ۹۷ بر عهده مالکان دام است. «بی‌شک همین که هزینه هویت‌گذاری برعهده تولیدکننده گذاشته شده است می‌تواند یکی از دلایل اصلی استقبال نکردن دامداران از طرح هویت‌گذاری باشد» در این میان از افزایش قیمت نهاده‌های دامی هم نباید غفلت کرد.
به همین منظور خواستیم آمار دام‌های هویت‌گذاری شده را هم داشته باشیم. معاون سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان تعداد دام‌های هویت‌دارِ این منطقه را ۳۸ هزار و ۳۰۵ راس دام سبک و سنگین برشمرد و گفت: تعداد ۹ هزار و ۱۵۳ راس گاو، یکهزار و ۵۸۲ نفر شتر، ۱۵ هزار و ۲۶۶ راس گوسفند و ۱۳ هزار و ۳۶۰ راس بُز طی سال جاری در هفت شهرستان جنوبی استان کرمان هویت‌گذاری شده است.
وی تعداد محموله‌های کشف شده قاچاق دام در حوزه سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان را طی سال گذشته ۶۵ پرونده به تعداد ۹۲۲ راس دام سبک و ۱۰۲ راس دام سنگین اعلام کرد و گفت: امسال نیز ۵۱ پرونده به تعداد ۹۵۳ راس دام سبک و ۵۴ راس دام سنگین در جنوب کرمان ثبت شده است.
البته سازمان جهاد کشاورزی برای تشویق دامداران به هویت‌گذاری دام‌های خود، ارائه و توزیع خوراک دام با نرخ دولتی را منوط به هویت‌گذاری دام‌ها کرده است.
قائدی‌فر گفت: در راستای حمایت از تولیدات داخلی، توزیع نهاده‌های یارانه‌ای فقط به دام‌های هویت‌گذاری شده اختصاص داده شده و با این اقدام، روند هویت‌گذاری با سرعت بیشتری در حال انجام است.قائدی‌فر که علت اصلی پدیده قاچاق دام را افزایش قیمت ارز عنوان کرد، گفت: در راستای حمایت از تولیدات داخلی، توزیع نهاده‌های یارانه‌ای فقط به دام‌های هویت‌گذاری شده اختصاص داده شده و با این اقدام، روند هویت‌گذاری با سرعت بیشتری در حال انجام است.
وی همچنین تخصیص نیافتن اعتبارات مناسب و مورد نیاز اجرای طرح، نبود تمایل و مشارکت بهرهبرداران، پراکندگی دامداریها، مشکلات مربوط به مقید کردن دام‌های روستایی خصوصاً شترها برای پلاک‌کوبی، محدودیت مدت زمان تعیین شده برای اجرای هویت‌گذاری جمعیت دامی ( شش ماه برای دام سنگین و یک سال برای دام سبک)، مشکلات مربوط به انتخاب پیمانکار واجد شرایط، پائین بودن دستمزد و لحاظ نکردن هزینه‌های جانبی طرح در اعتبارات را از جمله مشکلات و تنگناهای هویت‌گذاری دام عنوان کرد.
«طبق آمار سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان، تعداد دام‌های قاچاق توقیف شده در این منطقه یکهزار و هشت راس است اما اداره کل دامپزشکی جنوب کرمان از توقیف ۲ هزار و ۱۶۰ راس دام طی سال جاری خبر می‌دهد»
علی احمدی مدیرکل دامپزشکی جنوب کرمان از توقیف ۲ هزار و ۱۶۰ راس دام سبک و سنگین قاچاق در هفت شهرستان جنوبی استان کرمان خبر داد. وی این میزان دام توقیف شده را شامل ۲ هزار و ۱۵۳ راس دام سبک و ۲۷ راس دام سنگین برشمرد و گفت: این دام‌ها از ابتدای سال جاری تا کنون در جنوب استان کرمان توقیف شده است.
وی با بیان اینکه سال گذشته یکهزار و ۳۴۳ راس دام سبک و سنگین در جنوب کرمان توقیف شد، افزود: این میزان دام نیز شامل یکهزار و ۱۲۶ راس دام سبک و ۲۱۷ راس دام سنگین بود.
مدیرکل دامپزشکی جنوب کرمان تعداد مراکز قرنطینه دام در این منطقه را سه مورد برشمرد و محل استقرار این مراکز را در شهرستان‌های جیرفت، منوجان و رودبار جنوب اعلام کرد.
احمدی با بیان اینکه بیشترین میزان دام توقیف شده طی سه سال اخیر در این منطقه به ترتیب در شهرستان‌های منوجان، کهنوج و جیرفت ثبت شده است، موقعیت جغرافیایی منطقه جنوب کرمان را به دلیل همجواری با استان‌های مرزی عامل قاچاق دام دانست.
او مقصد دام‌های قاچاق جنوب کرمان را استان هرمزگان و در نهایت کشورهای حاشیه خلیج فارس دانست و گفت: طبق آمار گزارش شده از ابتدای سال جاری تا کنون بیشترین دام کشف شده جنوب کرمان در شهرستان فاریاب ثبت شده است.
مدیرکل دامپزشکی جنوب کرمان از امکان ردیابی، رصد و پایش حمل و نقل دام زنده و فرآورده‌های خام دامی از طریق سامانه‌های سازمان دامپزشکی کشور خبر داد و این سامانه‌ها را شامل قرنطینه، سامانه ردیابی دام زنده و سامانه جامع هویت دام برشمرد.مدیرکل دامپزشکی جنوب کرمان از امکان ردیابی، رصد و پایش حمل و نقل دام زنده و فرآورده‌های خام دامی از طریق سامانه‌های سازمان دامپزشکی کشور خبر داد و این سامانه‌ها را شامل قرنطینه، سامانه ردیابی دام زنده و سامانه جامع هویت دام برشمرد.
وی با بیان اینکه جمعیت دامی منطقه جنوب کرمان ۲ میلیون و ۱۱۲ هزار و ۹۵۳ راس است، بیشترین جمعیت دامی را به ترتیب در شهرستان‌های جیرفت و رودبار جنوب برشمرد. او همچنین از ایمن‌سازی ۴۶۶ هزار و ۱۱ راس دام سبک علیه بیماری آبله طی سال جاری خبر داد.
ابتدای گزارش از قاچاق گوسفند با استفاده از اتوبوس‌ها سخن به میان آوردیم که می‌تواند با عنوان «اتوبوس‌های بی صندلی برای قاچاق» دستخوش تهیه گزارشی جداگانه شود، اما تنها برای مستند بودن این ادعا، باید بگوییم سرهنگ رضا محمدرضایی فرمانده انتظامی جیرفت از کشف ۵۲ رأس گوسفند زنده قاچاق از یک دستگاه اتوبوس عبوری از این شهرستان خبر داد.
علی نیک‌نفس فرماندار فاریاب هم از توقیف یکهزار و ۴۰۰ راس دام قاچاق خبر داد و گفت: پلیس اطلاعات و امنیت عمومی این شهرستان، یکهزار و ۴۰۰ راس دام قاچاق را کشف و توقیف کرد. وی دام‌های توقیفی را از نوع سبک برشمرد و از انهدام باند سازمان یافته قاچاق احشام خبر داد.
نیک‌نفس با اشاره به اینکه این احشام با چندین دستگاه تریلر از استان‌های اصفهان، فارس و کرمانشاه به منطقه موردان فاریاب منتقل شده بودند اظهار داشت: قاچاقچیان قصد انتقال دام‌ها را از طریق مرزهای آبی استان هرمزگان به کشورهای حاشیه خلیج فارس داشتند که این مهم با هوشیاری پلیس محقق نشد.
مهدی بامری دامدار اهل رودبار جنوب کرمان اما بیان داشت: در هر شرایطی، قاچاق دام به نفع کشور نیست و با افزایش قیمت دام زنده می‌توان تا حدودی از قاچاق جلوگیری کرد. به گفته او در حال حاضر، قاچاقچیان بابت هر راس گوسفند ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومان بیشتر پرداخت می‌کنند.
به نظر می‌رسد با توضیحاتی که در این گزارش ذکر شد تا حدودی به علل و عوامل قاچاق دام و راهکارهای جلوگیری و مقابله با این پدیده اقتصادی – اجتماعی، پی برده باشیم.
برخی از دامداران بر این باورند که افزایش قیمت نهاده‌های دامی و سایر هزینه‌های پرورش دام، آنها را مجبور کرده تا تولیدات خود را با قیمت بیشتری به قاچاقچیان بفروشند که البته این قیمت، زیاد هم چشمگیر نیست و سود اصلی را قاچاقچیان و باندهای سازمان‌یافته در آنطرف مرزها به جیب می‌زنند.
خروج دام‌های با کیفیت از کشور و قاچاق آنها به کشورهای حاشیه خلیج فارس و همزمانی آن با ورود دام‌های بی‌کیفیت از مرزهای شرقی و به مخاطره افتادن نژادهای بومی هم موضوعی مهم است که باید مورد توجه مسوولان امر قرار گیرد.
در بحث هویت‌بخشی و پلاک‌دار کردن دام‌ها نیز انتظار می‌رود مشوق‌ها و تخفیف‌های بیشتری لحاظ شود و حتی می‌طلبد در این مورد خاص، اعتبارات مشخصی درنظر گرفته شود. چون دامداران عنوان می‌کنند که نگهداری و پروار دام علاوه بر موارد ذکر شده، هزینه‌های جانبی متعددی دارد که پرداخت همه آنها از عهده دامدار خارج است. اگر بگوییم بسیاری از دامداران، دام‌های خود را در مراتع پرورش می‌دهند، باید این را هم بگوییم که آنها بابت استفاده از مراتع هم باید به منابع طبیعی پول پرداخت کنند و این یعنی چرای دام‌ها در مراتع، به دلایل متعددی رایگان نیست.
تمامی این موارد باعث می‌شود قیمت گوشت در کشور همواره با نوساناتی همراه باشد.
سرویس خبری : دام ، طیور و آبزیان
