استان هرمزگان با وجود شرایط سخت بی آبی، گرمایی و رطوبتی؛ با بیش از۱۶۵ هزار هکتار زمین کشاورزی در قالب ۷۸ هزار هکتار باغ و ۸۷ هزار هکتار زراعت و برخورداری از ۳۰۰ هزار هکتار زمین مستعد کشاورزی همواره در مدار تولید و دارای استعدادهای خدادادی در این زمینه است.
توجه به بخش کشاورزی هرمزگان هرچند در طول ۴۰ ساله گذشته آن طور که باید به صورت مطلوب هدف گذاری نشده است و کشاورزان استان در شرایط سخت سخت خشکسالی و کم آبی و ایجاد توسعه روستایی پایدار و امنیت غذایی تلاش کرده که اکنون دراین وضعیت نیازمند برنامه ریزی و حمایت هستند که به خیل بیکاران اضافه نشوند.
هرچند پدیده خشکسالی بیش از ۲ دهه بر سر کشاورزان هرمزگان سایه افکنده است و از آنجایی که امنیت غذایی به عنوان مهم ترین رکن استقلال اقتصادی کشور به شمار می رود لذا این استان باتوجه به شرایط اقلیمی وآب وهوایی آن تحول گسترده و اثربخش در حوزه هایی همچون توسعه و احیای باغ ها و مزرعه های کشاورزی، توسعه گلخانه ها، بهره وری آب داشته اما کافی نبوده است.
البته در این سال ها باتوجه به اینکه تامین آب کشاورزی هرمزگان از آب سفره های زیرزمینی و احداث چاه های عمیق بوده لذا فشار از این طریق زیاد بوده است که اکنون آب های زیرزمینی تا اعماق ۲۰۰ متر پایین رفته و به شدت کاهش یافته و یا شور و لب شور بوده و قابل استفاده نیست.
در استان هرمزگان مانند سایر نقاط کشور بانوان پا به پای مردان در کاشت، داشت و برداشت محصولات کشاورزی نقش بسزایی دارند؛ به طوری که اگر زنان در وجین کردن، گرفتن علف های هرز و برداشت محصول به صورت ظریف و با دقت رعایت نکنند، زنجیره تولید محصول کشاورزی تکمیل نمی شود.
از شوری آب تا گرانی نهاده ها و ابزارهای کشاورزی در هرمزگان
در ۲ سال اخیر ذخیره آب آن رو به پایان بوده و در شرایط بحرانی شدید قرارداشت اما در حال حاضر درجریان بارندگی ۱۲ و۱۳ دیماه جاری سد جگین در جاسک، سدهای استقلال و سرنی میناب و سد شمیل و نیان بندرعباس پر شده ولی هنوز مشکل خشکسالی در استان حل نشده است.
یکی از کشاورزان هرمزگانی گفت: شرکت سهامی آب منطقه ای میزان مجاز آب در پروانه بهره برداری کشاورزان را براساس یک تصمیم خود اتخاذی بدون یک مبنای قانونی به طور مرتب غیرمتعارف کاهش داده و باعث سردرگمی شدید کشاورزان در تامین آب مورد نیاز مزرعه ها و مرکبات آن ها شده است .
موسی پیدایش افزود: در منطقه میناب شمالی، کشاورزان مشکل شوری آب دارند؛ آبی که امسال شرکت آب منطقه ای به کشاورزان داده است اظهار می دارند (بالای چهارهزار EC ) دارد که این درجه شوری برای کاشت محصولات جالیزی کشاورزان غیرقابل تحمل است.
(EC مخفف کلمه electrical conductivity به معنای هدایت الکتریکی آب است و این معرف قدرت یونی یک محلول برای انتقال جریان برق است. هرچه میزان جریان برق بیشتری از آب عبور کند ، هدایت الکتریکی آب بالاتر است و نشان میدهد که آب دارای یون های بیشتری است. آب خالص به دلیل نداشتن یون ، جریان برق را از خود عبور نمی دهد) .
وی ادامه داد: کشاورزان امسال مشکل کمبود تراکتور و مکانیزاسیون مورد لزوم بخش هم دارند و از طرفی هم تراکتورهای مشغول در بخش بیشتر از عمر مفید مشغول کار هستند که به جهت تامین نشدن و تولید کافی تراکتور تعویض نشده اند، بنابراین این ماشین آلاتف فرسوده به حساب می آیند و کشاورزان از بابت سوخت تراکتورهای خود نیز گله مند هستند که هم کم بوده و هم دیر تامین می شود.
این کشاورز هرمزگانی یادآورشد: یکی از مشکلات امروزی کشاورزان، کرایه حمل محصولات کشاورزی هست که پیوسته روندی افزایشی داشته و از سال گذشته یکباره دچار جهشی غیرمعمول شده است و باعث نابرابر شدن هزینه سطح دسترسی کشاورزان هرمزگانی به بازارهای مرکزی کشور شد؛ پیشنهاد ما برای برابر ساختن سطوح دسترسی آن هست همان طوری که دولت برای هزینه سوخت کشاورزی و گلخانه ها در مناطق مرکزی یارانه می دهد تا هزینه کشت آن کشاورزان را کاهش دهد برای حمل و نقل کشاورزی در هرمزگان نیز یارانه قائل شود .
وی خاطرنشان کرد: در سال های قبل بیشترین مشکل مربوط به مرحله فروش محصولات کشاورزی بوده است؛ اگر بازارهای فرامرزی در بعضی از کِشت ها نظیر گوجه فرنگی و پیاز گشوده نشود امسال هم ممکن است مشکل سال قبل تکرار شود و یک مشکل دیگر این است که در بخش کشاورزی هر کس اراده کند سرمایه ای هم بتواند جور کند می تواند فردا صبح زمینی را اجاره کند و هرچه قدر دلش خواست و هر کِشتی دوست داشت، بکارد.
پیدایش توضیح داد: اینگونه بود که سرمایه های سرگردان سال ۹۹ با سراب قیمت پیاز در سال ۹۸ در منطقه جنوب کرمان به صحنه آمد و ۱۱ هزار هکتار بیش از آنچه لازم بود پیاز کشت شد که ضمن ضایع شدن سرمایه و تلف شدن منابع آبی، نیروی انسانی از حاصل کارش بیهوده شد و کشاورزان پیاز کار در چهار استان های جنوبی نیز به خاک سیاه نشستند؛ چرا که در قانون پروانه فعالیت صنفی کشاورزی هیچ الزامی برای گرفتن پروانه نیست.
وی افزود: گرچه استان هرمزگان یکی از بهترین استان ها در زمینه کارکرد نظام صنفی کشاورزی هست ولی در همین استان هم فقط ۳۰درصد کشاورزان پروانه فعالیت نظام صنفی دریافت کرده اند.
وی اضافه کرد: بنابراین بهره برداران کشاورزی هرمزگان همچنان ۷۰ درصد زیرپوشش نظام صنفی کشاورزی که یک تشکل صاحب صلاحیت کشور برای دفاع از حقوق کشاورزان هست، نیستند چون اگر بیش از ۹۰ درصد از ۱۱۰ هزار بهره بردار بخش کشاورزی پروانه فعالیت نظام صنفی را دریافت کرده بودند به این ترتیب هم به کار و شغل خودشان حرمت و اعتباری بهتر و بیشتری قائل شده بودند و هم ظرفیت تشکیلاتی نظام صنفی امکان انجام فعالیت های بیشتر برای دفاع از حقوق کشاورزان فراهم می ساخت.
کشاورزی هرمزگان با معیشت مردم روستاها گره خورده است
به اعتقاد مسوولان نظام صنفی کشاورزی هرمزگان بخش کشاورزی این استان ساحلی در جنوب کشور با توجه به جایگاه راهبردی آن و همچنین ظرفیت های ویژه این بخش به خصوص در توسعه کشت گلخانه ای در صورت گره گشایی از مسائل، می تواند نقش بسزایی در توسعه اقتصاد و بهبود معیشت مردم این منطقه و حتی کشور داشته باشد.
رییس مجمع صنفی کشاورزان هرمزگان در این باره گفت: درحال حاضر بخش کشاورزی کارکردهای خوب و منحصر به خود در اقتصاد و اشتغالزایی استان هرمزگان را دارد و امیدواریم برنامه های بهتر و بیشتری برای توسعه کیفی این حوزه درنظرگرفته شود.
حسین خلاده افزود: آنچه مسلم است اشتغالزایی در بخش کشاورزی نسبت به بخش های صنعت، خدمات و حتی اداری بسیار سریع تر و کم هزینه تر قابل انجام است و از همین رو نقش بسزایی در ایجاد اشتغال پایدار و تثبیت جمعیت در شهرهای زیر۲۰ هزار نفر و روستاها دارد؛ این عامل از آن جهت قابلیت اعتنا بیشتری پیدا می کند که امروزه در کشور افزایش شتابان کلانشهرها که خود موجب مشکلات اجتماعی دیگری هست از مهاجرت روستاییان به دلیل نبود اشتغال می تواند جلوگیری کند و مانع افزایش نامتوازن رشد شهری باشد.
وی ادامه داد: حاصل نشست های فراوان چاره اندیشانه نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی درسطح استان هرمزگان این راهکار را پیش روی ما قرار داده است که نشان می دهد توسعه بخش کشاورزی استان در ابعاد کیفی آن یکی از مهم ترین گام ها برای تحقق اقتصاد مقاومتی مورد نظر نظام جمهوری اسلامی ایران در جهت رشد و توسعه اقتصادی می باشد؛ گرچه در طول سال های اخیر به این حوزه نگاه اندکی شده است ولی آنچنان که لازم بوده است بر روی آن تمرکز نشده و مورد توجه ویژه قرار نگرفته است.
رییس مجمع صنفی کشاورزان هرمزگان یادآورشد: اگر مورد عنایت بیشتری بود می توانست موفقیت های بسیاری از جمله خودکفایی در تولید محصولات استراتژیک بخصوص گندم را به سهم خود در این جغرافیای کشور داشته باشد و برای تقویت و توسعه هرچه بیشتر این راهبرد مهم، لازم هست سعی شود تا توانمندی های کشاورزان ارتقا یابد؛ چرا که با این کار علاوه بر رونق تولیدات بخش کشاورزی، سهم این بخش در اقتصاد و اشتغال زایی نیز افزایش می یابد.
ظرفیت‌های هرمزگان در بخش کشاورزی
استان هرمزگان ظرفیت های استفاده نشده ای در بخش کشاورزی دارد که اگر مورد توجه سرمایه گذاران دولتی و بخش خصوصی واقع شود می تواند سهم زیادی از تولیدات کشور و منطقه را به خود تخصیص دهد. یکی از مهم ترین راهبردهای حوزه کشاورزی، توسعه کشت گلخانه ای باتوجه به شرایط منابع آبی و کمبودهای موجود در این بخش است.
با توجه به کاهش نزولات آسمانی و نبود آب، برداشت دائمی محصول در طول سال، استفاده از زمین‌های غیرقابل کشت با استفاده از روش‌های کشت بدون خاک (هیدروپونیک)، نبود وابستگی تولید محصول با فصل و امکان تطبیق زمان تولید با تقاضای بازار از مزایای کشت گلخانه‌ای به شمار می‌رود.
همه استان‌های کشور همواره از ظرفیت‌های بندری، تجاری و بازرگانی هرمزگان بهره می‌برند و بدلیل سهل و آسان بودن و همچنین ارزانی هزینه‌ها برای صادرات محصولات خود به دنیا، راه‌های این استان را بهترین مسیر می‌دانند که این روند ادامه داشته است.
وجود پایانه های صادراتی خاص برای صادرات محصولات تازه مثل هندوانه، خربزه، خیار سبز، گوچه، پیاز، بادمجان، فلفل و محصولات باغی سردسیری و گردمسیری از طریق بندر شهید باهنر به صورت روزانه با شناورهای محلی و تجاری از دیگر توانمندی‌های هرمزگان است.
عضو مجمع صنفی کشاورزان هرمزگان دراین زمینه گفت: هم اکنون توسعه کشت های گلخانه ای این استان از یک روند معمولی برخوردار است که باتوجه به عقب ماندگی هرمزگان در این نوع کشت نسبت به روند رشد یافته کشوری و هدف تعیین شده پنج هزار هکتاری برای کشت های بعدی، این استان نیازمند عزم بیشتری برای حمایت و تخصیص سرمایه و اعتبار دارد.
عباس قاسمی افزود: بیشترین مسائل این برهه بخش کشاورزی هرمزگان در خصو ص ادعاهای اراضی سازمان منابع طبیعی نسبت به اراضی در اختیار کشاورزان همچنان بخش زیادی بلاتکلیف باقی مانده است که موجب شده قسمت زیادی از وقت مفید کشاورزان که باید صرف تولید می شد مشغول به این عامل نگه بدارد؛ بنابراین گره گشائی این موضوع موانع زیادی را از مسیر تولید و فعالیت مشروع کشاورزان دور خواهد ساخت لذا ضرورت موکد دارد که هرچه سریع تر این موضوع حل و فصل گردد.
وی بیان داشت: از طرفی نیز گشودگی در این مشکل که بخشی به جهت باقی ماندن ادعای مالکیت سازمان منابع ملی منجر به فروش این اراضی به کشاورزان خواهد بود؛ این موضوع در شرایط سالجاری که زیر تحمیل تحریمی دشمن هستیم کمکی به تامین مالی سیستم دولتی نیز خواهد بود.
این مسوول ادامه داد: برای شروع کشت در مرحله نخست نیاز به سرمایه در گردش (پول و نقدینگی) هست اما چون بسیاری از کشاورزان به جهت بدهی سال قبل و زیان زیادی که داشته اند، نتوانسته اند وام های دریافتی را بازپرداخت کنند به همین دلیل بانک ها نیز از وام و تسهیلات جدید به این دسته از کشاورزان خودداری کرده اند.
قاسمی گفت: در این مورد پیشنهاد ما این بوده هست که بانک ها برای حمایت از کشاورزان بدون توجه به تعهدات مالی قبلی آن ها تسهیلات در اختیارشان قرار دهند تا کشاورز مجبور به تامین نقدینگی و سرمایه در گردش خود از افراد در بازار آزاد که اسیر شرایط ربا خوارانه سوء استفاده کنندگان از این شرایط نباشند.
وی یادآورشد: بانک ها اعطا کننده تسهیلات با اعمال مقررات جدید و مانع تراشانه ای در اعطای وام به تسهیلات سرمایه ای جدید از جمله در طرح های گلخانه ای برای وام های بالای ۵۰ میلیارد ریال که امروز رقم حداقلی هست صورت های مالی می خواهند چون این مورد در امور کشاورزی مسبوق به سابقه نیست، یک مانع محسوب می شود.
بنا به اظهار عضو مجمع صنفی کشاورزان هرمزگان، برای تامین تضمین در اعطای تسهیلات کشاورزی که بیشتر آن ها در مناطق روستایی هستف وثیقه های روستایی را یا نمی پذیرند یا آنچنان برآورد حداقلی بر ارزش املاک می گذارند که متقاضیان را ناتوان در تامین آن نموده است.
وی تصریح کرد: نهاده های بخش کشاورزی شامل کود، سم و بذر در سالجاری بیش از چند برابر رشد قیمت داشته است، در حالی که درآمد کشاورز نسبت به سال قبل چند برابر افت کرده لذا پیشنهاد ما به دست گرفتن ساز و کار تهیه و توزیع نهاده ها بوسیله دولت برای کوتاه ساختن دست سوء استفاده کنندگان بخش خصوصی یا سپردن مدیریت توزیع به دست تشکل های شناسنامه دار مورد وثوق کشاورزان هست.
قاسمی بیان داشت: در مناطقی که کشت ها با آب چاه به انجام می رسد، کشاورزان از طرف آب منطقه ای برای تعویض لوله های پمپ خود با قُطر کوچکتری تحت فشار هستند؛ در صورتی که همین کشاورز کنتور منصوبه هم دارد و چرا باید هزینه اضافه برای لوله و اتصالات بدهد.
مشکلات و چالش های پیش پای کشاورزی هرمزگان
فرسوده و غیراقتصادی بودن بیش از ۱۴ هزار هکتار از باغ ها و نخلستان های هرمزگان، ملی بودن زمین های کشاورزان و بهره برداران و محدودیت ها در استفاده از تسهیلات و قوانین حمایتی دولتی، انباشت و افت شدید قیمت محصولات در زمان برداشت و نارضایتی شدید مردم با توجه به سیاست گذاری های تنظیم بازار و تعرفه گذاری نامناسب و ایجاد وقفه در صادرات، موجب کاهش تولید و بیکاری روستاییان و توسعه فقر در این استان شده است.
هم اکنون وسعت زمین‌های کشاورزی استان هرمزگان ۱۶۵ هزار هکتار با تولید سالانه بیشتر از ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار تن محصول باغی و زراعی و یک میلیون و ۶۵۰ هزار تن محصول سبزی و صیفی خارج از فصل است که نقش بسیار مهمی در تنظیم بازار این محصولات بویژه در فصل‌های پاییز و زمستان در سطح کشور دارد.
هرمزگان با داشتن پنج قطب مهم کشاورزی در شرق، غرب و شمال استان در طول سال و با تولید انواع محصولات کشاورزی و باغی خارج از فصل و همچنین داشتن ظرفیت دروازه‌های صادراتی، نقش راهبردی در رونق تولید و اقتصاد کشور دارد.
رییس سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان در این باره گفت: نبود وجود نهالستان های معتبر و کمبود نهال سالم، استاندارد، جدید و پربازده مرکبات و میوه های گرمسیری، خطرپذیری و وجود ریسک بالای سرمایه گذاری در بخش کشاورزی و نبود پوشش بیمه ای در زیرساخت های بخش کشاورزی همه محصولات کشت شده در استان و همچنین وجود خاک های ضعیف در بخش کشاورزی دارای بافت خاک شور، شنی و سبک با کربن آلی کمتر از پنج درصد از دیگر مشکلات بخش کشاورزی این استان است.
علی باقرزاده همایی افزود: پدیده خشکسالی در استان هرمزگان باتوجه به اقلیم جغرافیایی خاص و پایین بودن متوسط بارندگی سالانه، کمبود نقدینگی در تامین سهم دولت به منظور تقویت صندوق های حمایت از توسعه بخش کشاورزی و کمبود تسهیلات ارزان قیمت بانکی و افزایش هزینه تولید در هرمزگان محسوب می شود.
وی بیان داشت: شرایط اقلیمی و آب و هوایی در استان هرمزگان به گونه ای است که تغییرات فصولی همچون زمستان و تابستان تاثیر چندانی در فعالیت‌های زراعی کشاورزان ندارد و کشاورزان در هر زمانی که اراده کنند، میتوانند دست به کشت محصولاتی بزنند که دیگر استان‌ها امکان کشت آن‌ها را ندارند اما سرمای هوا و نبود صنایع تبدیلی و بسته بندی بخش کشاورزی استان را با مشکل مواجه کرده است.
رییس سازمان جهادکشاورزی هرمزگان اظهارداشت: سال گذشته سرمای شدید باعث آسیب یکهزار و ۷۰۰ هکتار از زمین های کشاورزی این استان بین ۳۰ تا ۴۰ درصد و یا بیشتر شد و بیش از ۶۸۰ میلیارد ریال به کشاورزان خسارت مالی زد.
باقرزاده همایی یادآورشد: سرمای شدید دچار آسیب و از بین رفتن محصولات سبزی و صیفی همچون گوجه فرنگی، بادمجان، فلفل، فلفل دلمه‌ای، خیار سبز، سیب زمینی، کدو، پیاز و لوبیا سبز و همچنین افت شدید دمای هوا سبب سرمازدگی محصولاتی نظیر لیموترش، پرتقال، نارنگی و انبه در استان هرمزگان بویژه در مناطق هشتبدنی و سندرک میناب، رودان، بندرعباس، حاجی اباد و پارسیان شده است.
لزوم صنایع تبدیلی محصول های کشاورزی در هرمزگان
استان هرمزگان دارای تنوع محصول های کشاورزی باغی و زراعی بویژه خرما، لیموترش، لیموشیرین، نارنگی، پرتقال، پیاز، گوجه فرنگی، بادمجان، فلفل، هندوانه، خیارسبز و خربزه است اما از نبود صنایع تبدیلی و بسته بندی رنج می برد.
ایجاد صنایع بسته بندی و تبدیلی، سردخانه های متناسب با محصول، خرید تضمینی قبل از هدر رفتن آن، پرداخت وام های کم بهره، آموزش های ترویجی تامین نیازهای اولیه مثل کود وسم و ابزارهای کشاورزی بویژه تراکتور بدون واسطه مایه دلگرمی کشاورزان و بهره برداران می شود.
نبود مدیریت کشت محصولات صیفی از دیگر مشکلات عمده کشاورزان هرمزگانی است که کشاورزان بدون مطالعه و راهنمایی خبرگان و کارشناسان بخش کشاورزی، اقدام به کشت چند محصول به طور همزمان در سطح استان می کنند که به واسطه موازی بودن کشت و محصول، علاوه بر هدر رفت سرمایه و وقت، موجب ارزانی و کم فروشی محصول می شود.
مدیرامور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان دراین باره گفت: نبود استاندارد در بسته بندی، نبود برند محصول های کشاورزی، کاهش صنایع تبدیلی و فرآوری و فعال نبودن پایانه صادرات محصول های کشاورزی مهم‌ترین مشکلات پیش روی کشاورزان بویژه گلخانه داران استان است.
مسعود گرگیج افزود: کشاورزان در طول یکسال محصول خود را به ثمر می رسانند و انتظار دارند برنامه ای ایجاد شود که این محصول خریداری و به فروش برسد و در نهایت به سمت صنایع تبدیلی برود که متاسفانه در استان هرمزگان این اتفاق نمی افتد.
درکنار همه موفقیت های خوب بواسطه نبود برنامه ریزی درازمدت برای صرفه جویی در مصرف آب و از سویی کاهش نزولات آسمانی درسالهای اخیر، خشک شدن چشمه‌ها، قنات ها و آب‌های زیرزمینی، کشاورزی استان هرمزگان را با چالش جدی مواجه کرده است.
