کردستان قطب تولید انگور در کشور نیست و طبق آخرین بررسی‌ها سطح زیرکشت انگور در کشور بیش از ۳۱۶ هزار هکتار تعیین شده که سهم کردستان از این مقدار ۵.۳۷ درصد است اما نکته‌ای که انگور کردستان را نسبت به سایر مناطق کشور متمایز می کند تولید بیش از ۷۰ هزار تُن انگور سیاه دیم است.
انگور سیاه دیم کردستان طعم و رنگ خاصی دارد و توصیف آن را تنها با قرار دادن یک خوشه از آن در داخل آب چشمه و درخشش رنگ سیاه و منحصر به فرد آن و پس از خوردن و مزمزه کردن طعم آن می توان فهمید.
کردستان یک میلیون و ۲۲۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی دارد که از این میزان ۵۲ هزار هکتار آن باغ است و از این میزان ۱۷ هزار هکتار آن به کشت انگور دیم اختصاص پیدا کرده است به عبارتی ۳۶.۶ درصد کل باغ‌های استان زیرکشت این محصول قرار دارد.
میانگین بارندگی سالانه در کردستان حدود ۴۰۰ میلی‌متر و حدود ۲ برابر متوسط کشور است و همین امر باعث شده از قدیم مردم این دیا به ویژه در شهرستان‌های مریوان، بانه و سروآباد به کشت انگور سیاه روی بیاورند و از تاکستان‌های خود درآمد کسب و هزینه معیشت خود و خانواده‌شان را تامین می‌کنند.
نکته جالب توجه این است که کشت انگور در شیب های بیش از ۶۰ درصد هم در استان کوهستانی کردستان امکان پذیر بوده و در بسیاری از شهرستان‌هایی که اراضی آنها کم و بیشتر کوهپایه‌ای است انجام شده است و این مهم علاوه بر بهره‌مندی از زمین‌های بلااستفاده موجب جلوگیری از فرسایش خاک هم می‌شود.
انگور یکی از محصولاتی است که در صورت مهیا بودن فضای مناسب برای رشد به دلیل سازگاری بالایش با شرایط اقلیمی مختلف قابلیت کشت دارد و همین امر باعث شده از گذشته‌های دور تاکنون علاوه بر باغات در باغچه بسیاری از خانه‌ها هم کشت شود.
هر چند مدرک دانشگاهی خودم یکی از رشته های کشاورزی است و در زمینه انگور سیاه کردستان اطلاعات خوبی دارم و در این مدت در چندین جشنواره استانی انگور شرکت کردم اما برای تکمیل و بروز رسانی اطلاعاتم راهی شهر “شویشه” شدم.
“شویشه” که به تازگی از روستا به شهر تبدیل شده در ۴۵ کیلومتری سنندج و در مسیر جاده سنندج به مریوان واقع شده است که تاکستان‌های انگور سیاه آن به سبب شرایط خاص آب و هوا و خاک مرغوب از شهرت خاصی برخوردار است.
در ورودی این شهر با کاک ناصر آشنا شدم که در باغش مشغول برداشت انگور بود و در ابتدا که در مورد وضعیت انگور سوال کردم فکر کرد مشتری هستم و قبل از اینکه جوابی به سوال بدهد، خوشه انگوری را برای پذیرایی چید.
راستش تا حالا انگوری به طعم خوش نخورده بودم که شاید بخش از آن به خاطر خستگی راه و تازه‌گی محصول باشد اما انگورهای کاک ناصر منحصر به فرد و بسیار خوب بودند و به قول خودش امسال هیچ سم و کودشیمیایی به زمین نداده بود.
کاک ناصر سر صحبت را باز کرد و گفت: امسال محصول در مقایسه با سال قبل کاهش یافته اما امسال قیمت ها مناسب است و محصول درجه یک را کیلویی از ۱۵ تا ۲۰ هزار تومان می فروشیم و محصول درجه سه را که در سال‌های قبل خریداری نداشت، امسال بین ۶ تا ۱۰ هزار تومان می خرند.
وی یادآور شد: باغداران اقشار آسیب پذیری هستند و دولت باید از این قشر حمایت کند تا چرخه تولید بگردد، اگر ما محصول نداشته باشیم، حمل و نقل و فعالیت کارخانه‌ای در کار نخواهد بود.
درد دل‌های کاک ناصر که با چاشنی امید همراه بود مانند انگور سیاه باغش شیرین و دلچسب بود او می گفت: جهادکشاورزی باید برای انگور سیاه کردستان برنامه داشته باشد و تاکستان‌های پربازده و ارقام جدید را به باغداران معرفی کند.
وی افزود: ما باغداران تنها با تجربه خود می دانیم که کدام رقم محصول خوبی دارد و آن هم به سال و میزان بارش و دمای هوا بستگی دارد اما مراکز تحقیقات کشاورزی از روی دادهای علمی این کار را انجام می دهند.
تماشای تاکستان انگور سیاه کاک ناصر و دل دادن به حرف‌های وی که بخشی از آن تجربه وی و بخش دیگر از پدرانش به ارث به وی رسیده بود بسیار دلنشین بود اما چون مهمانی دیگر برایش آمده بود به ناچار سخن را کوتاه و خداحافظی کردم.
راهم را به سمت روستای “دولاب” که به قطب تولید کشمش در این منطقه شهرت دارد ادامه دادم.
روستای “دولاب” که در ۴۰ کیلومتری سنندج واقع شده و در تولید یکی از مصارف انگور یعنی کشمش به شهرت رسیده است و اگر کرونا نبود در ایام درست کردن آن گردشگران زیادی راهی این روستا می‌شدند.
تولید کشمش که در این منطقه به “بولاو” مشهور است به شیوه سنتی انجام می‌شود و به دلیل نبود واحد بسته بندی هم به صورت فله‌ای به بازار عرضه خواهد شد.
محمدعلی داوودی یکی از باغداران روستای دولاب از توابع شهرستان سنندج که در تهیه بولاو (یکی از شیوه‌های تولید کشمش) زبانزد است اظهار داشت: بیشتر ارقام انگور کشت شده در باغ ما کشمشی است و سطح بسیار کمی هم ارقام یاقوتی و فخری داریم که برای مصرف تازه خوری خودمان است.
وی با اشاره به اینکه فصل تهیه بولاو در روستای دولاب به اتمام رسیده است، افزود: بیشتر درآمد روستاییان منطقه ما از طریق محصولات باغی به ویژه انگور و کشمش کسب می‌شود که امسال به دلیل خشکسالی میزان تولید نسبت به سال گذشته یک سوم کاهش پیدا کرده است.
این باغدارسنندجی با بیان اینکه سال گذشته قیمت هر کیلوگرم کشمش ۵۰۰ هزار ریال بود، یادآور شد: امسال تاکنون قیمت آن مشخص نشده است ولی قطعا به دلیل افزایش هزینه‌ها این نرخ هم نسبت به سال گذشته زیادتر می‌شود.
داوودی بیشترین بازار عرضه محصول کشمش دولاب را خشکباری های سنندج خواند و گفت: بعد از تعیین قیمت کشمش‌ها را به صورت فله‌ای به خشکباری های موجود در سنندج عرضه می‌کنیم و اگر سفارش‌هایی هم از دیگر استان‌ها و یا اقلیم کردستان عراق داشته باشیم برای آنها هم ارسال خواهیم کرد.
پرداخت تسهیلات تحول بزرگی در بخش صنایع تبدیلی کردستان ایجاد می‌کند
جلوگیری از خام فروشی و رونق فرآوری محصولات کشاورزی همواره یکی از مطالبات کشاورزان بوده که مسوولان هم همواره در سخنانش برآن تاکید کردند و وعده فعالیت در این رابطه را داده‌اند که در حوزه‌هایی این مهم تحقق پیدا کرده است.
براساس شنیده‌ها بیشتر انگور قرمز تولید شده در استان از طریق دلالان پیش خرید و سپس راهی خارج از کشور می‌شود و در این بین کمترین سود به باغدار می‌رسد.
مدیرصنایع سازمان جهاد کشاورزی کردستان در این رابطه با اشاره به اینکه واحد ژینانوش در مریوان با ظرفیت تولید ۸۰ هزارتن آب میوه به بهره‌برداری رسیده است، اظهار داشت: یکی از آب میوه‌های تولیدی این واحد مربوط به انگور است که تا یکی، ۲ هفته آینده هم بخش تولید پوره میوه و تا پایان مهرماه سال جاری هم بخش کنسانتره آن شروع بکار می‌کند.
امید سلیمی اضافه کرد: جواز تاسیس پنج واحد صنایع تبدیلی هم در سنندج، بانه، مریوان و کامیاران صادر شده که در زمینه تولید آّب میوه، مربا و رب گوجه فرنگی قرار است فعالیت کنند.
وی وجود سردخانه را در ایجاد ارزش افزوده و عرضه محصولات باغی با قیمت مناسب به بازار ضروری خواند و گفت: در حال حاضر ۳۸ فقره سردخانه با ظرفیت ۵۰ هزار تن در استان وجود دارد.
مدیرصنایع سازمان جهاد کشاورزی کردستان با اشاره به اینکه برای ایجاد ۷۶ سردخانه دیگر هم در استان جواز تاسیس صادر شده است، اضافه کرد: یکی از نیازهای اصلی برای بهره‌برداری از واحدهای صنایع تبدیلی و سردخانه در استان تسهیلات است.
سلیمی یادآور شد: در صورت پرداخت تسهیلات مورد نیاز بی شک شاهد تحول بزرگی در کاهش خام فروشی محصولات باغی و افزایش ارزش افزوده در بخش کشاورزی استان خواهیم بود.
توسعه ارقام جدید انگور در کردستان
مدیرامورباغبانی سازمان جهاد کشاورزی کردستان به سطح زیر کشت و میزان عملکرد انگور دراستان اشاره کرد و اظهار داشت: ۱۲ هزار هکتار انگور دیم و پنج هزار هکتار هم انگور آبی در استان وجود دارد.
زاهد حاجی‌میرزایی اضافه کرد: در اراضی آبی استان در هر هکتار ۱۳.۸ تن و در اراضی دیم هم چهار هزار و ۷۰۰ تن از این محصول تولید می‌شود.
وی با اشاره به اینکه بیشترین سطح زیرکشت انگور دیم مربوط به شهرستان های بانه، مریوان، سروآباد، کامیاران و بخش‌هایی از سنندج و سقز است، گفت: رتبه نخست زیرکشت و تولید انگور دیم در استان را هم شهرستان مریوان به خود اختصاص داده است.
مدیرامورباغبانی سازمان جهاد کشاورزی کردستان افزود: بیشترین سطح زیرکشت انگور آبی هم در شهرستان‌های سنندج، بیجار و قروه واقع شده و بیشترین تولید هم مربوط به سنندج است.
در گذشته یعنی دهه‌های ۷۰ و پیش از آن باوجود پایین بودن سطح زیرکشت انگور در استان نسبت به حال حاضر تنوع ارقام انگور بسیار زیاد بود که از آن جمله می‌توان به رقم‌های “دوریوی”، “مام برایمه”، “سورآو”، “چالکه”، “ساهانی” و “آق اوزوم” اشاره کرد که امروز از آنها نامی نمانده است.
در حال حاضر بیش از ۸۰ درصد ارقام کشت شده انگور در باغات دیم استان ره‌شه و خوشناو و بیشترین ارقام آبی هم کشمشی سفید و قرمز، عسکری، فخری و یاقوتی است.
به گفته مدیر امورباغبانی سازمان جهاد کشاورزی کردستان ارقام جدیدی شامل تامسون و فلم هم در سطح ۲ تا سه هکتار از باغات استان کشت شده که یکی از برنامه‌های سازمان توسعه این ارقام است.
مصارف انگور در استان شامل تازه خوری، سرکه، دوشاب(شیره)، کشمش و مویز است که براساس برآورد انجام شده از سوی سازمان جهاد کشاورزی کردستان سالانه هشت هزار تن از این محصول در استان تولید و روانه بازار می‌شود.
انگور گیاهی است با نام علمی Vitis spp که از خانواده Vitaceae است و این گیاه به‌صورت بوته‌ای و دارای گل‌های کامل بوده و به دلیل رشد زیاد سالانه نیاز به هرس دارد و ازدیاد آن به شیوه خوابانیدن، پیوند و قلمه امکان پذیر است که مرسوم ترین روش در این زمینه استفاده از قلمه است.
کردستان یک میلیون و ۲۲۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی شامل ۸۹۶ هزار و ۲۳۵ هکتار اراضی دیم معادل ۸۸ درصد و ۱۲۱ هزار اراضی آبی معادل ۱۲ درصد دارد.
