سیستان و بلوچستان، با اقلیمی گرم و خشک و آفتابی سوزان، در دل تابستان به چهره‌ای متفاوت از ایران بدل می‌شود؛ چهره‌ای که در آن، نخل‌ها ستون‌های استواری‌اند که قرن‌هاست در برابر خشکی و گرما ایستاده‌اند و ثمره‌ای شیرین و ارزشمند به مردم هدیه می‌دهند: خرما.
در دل نخلستان‌های سرسبز و گرمسیری جنوب شرق ایران، جایی که خورشید بر برگ‌های بادبزنی نخل‌های خرما می‌تابد، مجموعه‌ای از متنوع‌ترین و ارزشمندترین ارقام خرما رشد می‌کند. استان سیستان و بلوچستان، که به واسطه اقلیم خاص و آفتاب سوزان در فصل هامین به یکی از مراکز اصلی تولید خرمای کشور تبدیل شده، میزبان گونه‌هایی از خرماست که برخی از آن‌ها در هیچ جای دیگر ایران یافت نمی‌شوند. فصلی که برای هزاران نخلدار، باغ‌دار و صادرکننده، به منزله زمان طلاست.
در این استان، فصل تابستان تنها فصل گرما و فرسودگی نیست، بلکه زمان طلایی برداشت محصولی است که نه تنها قوت سفره‌های محلی است، بلکه کالایی صادراتی و مهم در تراز تجاری کشور به شمار می‌آید. روایتی از نبض حیات نخلداران منطقه است؛ خرمای سیستان و بلوچستان.
هامین؛ فصل داغی که طلای نخلستان‌ها را می‌پرورد
در گویش محلی، هامین به اوج گرمای تابستان اشاره دارد؛ زمانی که دمای هوا در سیستان و بلوچستان، گاه از ۵۰ درجه نیز فراتر می‌رود (در اصلاح به این زمان خرماپزان نیز می‌گویند). برای بسیاری، چنین دمایی غیرقابل تحمل و حتی خطرناک است، اما برای نخلداران منطقه، این گرما نعمتی الهی است.
در این بازه زمانی که از اواخر خرداد آغاز می‌شود و تا اوایل شهریور ادامه دارد، خرمای نارس که به آن خارَک می‌گویند، به رُطب و در نهایت به تمر تبدیل می‌شود. این روند کامل‌شدن میوه، بدون گرمای شدید امکان‌پذیر نیست. به بیان دیگر، خرما فرزند خورشید است و هامین، مادر زایش آن.
نخل؛ نماد ایستادگی و میراث زنده یک تمدن
بر اساس آمار رسمی، بیش از ۴۵ هزار هکتار نخلستان در استان سیستان و بلوچستان وجود دارد. این نخلستان‌ها عمدتاً در شهرستان‌های ایرانشهر، دلگان، فنوج، نیک‌شهر، چابهار، قصرقند، زرآباد، سراوان و سرباز پراکنده‌اند. در این مناطق، نخل تنها یک گیاه یا درخت نیست؛ نخل، نماد هویت، تاریخ و معیشت مردمان جنوب شرق ایران است.
پرورش نخل در این منطقه قدمتی چند صدساله دارد و نسل به نسل به صورت مهارتی بومی منتقل شده است. امروزه، نخلداران سیستان و بلوچستان نه تنها تولید کنندگان داخلی‌اند، بلکه نقش مهمی در بازارهای جهانی نیز ایفا می‌کنند.
طلای گرمسیری در سیستان و بلوچستان نبض حیات نخلداران جنوب شرق ایران
با آغاز تیرماه، شور و تکاپو در نخلستان‌های استان موج می‌زند. کارگران در ساعات اولیه صبح، زمانی که هوا هنوز کمی قابل تحمل‌تر است، راهی نخلستان‌ها می‌شوند. صداهای طناب‌هایی که از نخل‌ها آویزان می‌شوند، صدای خوشه‌های خرما که با دقت پایین آورده می‌شوند، و صدای صحبت زنان محلی که به سورت و بسته‌بندی مشغول‌اند، فضایی زنده و پرانرژی را رقم می‌زند.
برداشت خرما در این استان، عمدتاً دستی و سنتی است. مردان نخل‌نورد، با ابزارهایی چون کلَک (طناب بافته‌شده) و نردبان‌های بلند، از تنه‌ی درخت بالا می‌روند و خوشه‌های سنگین را با مهارت خاصی می‌چینند. این کار نیازمند قدرت بدنی، مهارت، و دقت بالاست.
خرمای سیستان و بلوچستان از نظر تنوع و کیفیت، جزو منحصربه‌فردترین ارقام در کشور محسوب می‌شود. برخی از مهم‌ترین انواع خرمای این منطقه عبارتند از: هلیله‌ای، ربّی، مضافتی، سنگ‌شکن، برحی و چندین گونه محلی دیگر که گاه تنها در یک روستا یا منطقه خاص یافت می‌شوند؛ این تنوع نه تنها طعم‌ها و ویژگی‌های متفاوتی را به بازار ارائه می‌دهد، بلکه ظرفیتی منحصربه‌فرد برای صادرات و برندسازی جهانی خرمای ایران به شمار می‌آید.
خرما؛ روایت زندگی در دل آفتاب
در سیستان و بلوچستان، خرما تنها یک محصول کشاورزی نیست؛ روایتِ زندگی است. نخل، درختی است که از دل گرمای طاقت‌فرسا، با ریشه‌هایی عمیق و مقاوم، ثمر می‌دهد. خرمای این منطقه، چکیده‌ای است از آفتاب، خاک، تلاش و فرهنگ.
در فصل هامین، هر دانه خرما گواهی است بر صبر و امید. نخل و نخلدار، در کنار خورشید و خاک، فصلی از شکوفایی را رقم می‌زنند؛ فصلی که طلای گرمسیری، از دل نخلستان‌های جنوب شرق ایران، راهی سفره‌های مردم جهان می‌شود.
پیش بینی برداشت ۳۵۰ هزار تن از انواع خرما در سیستان و بلوچستان
معاون تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی استان سیستان و بلوچستان در گفتگو گفت: امسال سطح زیرکشت خرما در استان به حدود ۷۳ هزار هکتار رسیده است. پیش‌بینی می‌کنیم میزان تولید انواع خرما به حدود ۳۵۰ هزار تُن برسد.
اردشیر شهرکی افزود: عملیات برداشت از اوایل تابستان آغاز شده و طبق برنامه‌ریزی‌ها تا اواسط آبان‌ماه ادامه خواهد داشت.
وی در پایان تصریح کرد: خرمای تولیدی استان به کشورهای مختلفی صادر می‌شود؛ از جمله روسیه، کشورهای آسیای میانه، حوزه خلیج فارس، هند، پاکستان، مالزی و برخی کشورهای دیگر. تنوع بازارهای صادراتی یکی از مزایای مهم بخش خرمای استان است.
۲۵ هزار تن خرما در شهرستان سراوان برداشت می‌شود.
رئیس جهاد کشاورزی سراوان در گفتگو گفت: در حال حاضر، سطح زیر کشت خرما در شهرستان سراوان حدود ۴ هزار هکتار است که از این میزان ۳۸۷۰ هکتار آن بارور و مابقی غیربارور است.
ایرج رستم زهی بیان کرد: فصل برداشت خرما در سراوان با توجه به تنوع ارقام، از خرمای زودرس آغاز می‌شود و تا پایان مهرماه ادامه دارد. خرمای زودرس در حال حاضر در مرحله برداشت تازه‌خوری است، ولی برداشت اصلی برای مصارف تجاری از اوایل مردادماه آغاز می‌شود. پیش‌بینی ما برای امسال برداشت بین ۲۴ تا ۲۵ هزار تُن خرما است، البته در صورتی که با حوادث غیرمترقبه‌ای مثل بارندگی یا طوفان مواجه نشویم.
مردم پاکستان و حاشیه خلیج فارس مشتری خرمای سراوان
رئیس جهاد کشاورزی زاهدان گفت: خرمای سراوان هم در داخل کشور به اغلب استان‌ها ارسال می‌شود و هم صادرات خارجی دارد. در حال حاضر، صادرات خرمای ما بیشتر به کشورهای حاشیه خلیج فارس و پاکستان انجام می‌شود.
وی افزود: بیشتر بهره‌برداران ما خودِ کشاورزان هستند، اما در فصل برداشت، نیاز به نیروی کار فصلی افزایش می‌یابد. به‌طور متوسط، در هر هکتار دو نفر به‌صورت مستقیم مشغول به کار هستند. برآورد ما این است که بیش از ۵ هزار تا ۵ هزار و ۵۰۰ نفر به‌طور مستقیم در این حوزه شاغل هستند و تعداد قابل توجهی هم به صورت غیرمستقیم فعالیت دارند، مانند کارگران روزمزد، نیروهای بسته‌بندی، حمل‌ونقل و غیره.
رستم زهی تصریح کرد: در سراوان دو واحد فرآوری نیمه‌صنعتی فعال داریم که خرمای کشاورزان را با برندهای محلی بسته‌بندی می‌کنند. اما حدود ۵۰ درصد کشاورزان نیز خودشان محصول را بسته‌بندی و به بازار عرضه می‌کنند. که این کار هم باعث ایجاد اشتغال برای بانوان می‌شود؛ و هم صرفه جویی در هزینه‌ها را برای کشاورزان دارد.
منبع:خبرگزاری مهر
