تصور عجیب دولت از جیب مردم

یارانه‌هایی که البته به گواهی آمار نتوانست تاثیر چندانی بر قدرت خرید از دست رفته آنها بازگرداند. با این حال محمد‌باقر نوبخت در روزهای گذشته در یک برنامه تلویزیونی درباره دلایل افزایش قیمت کالاها و تورم گفت: این افزایش قیمت‌ها به‌خاطر این است که پول در دست مردم بسیار زیاد است و چون مردم برای خرید به بازارها هجوم آورده‌اند کشور با کمبود کالا مواجه شده و همین امر به افزایش قیمت کالاها منجر شده‌است.

این در حالی است که براساس آمارهای منتشر شده و اظهارات اصناف و اتحادیه‌ها تقریبا مصرف تمام کالاها به‌خصوص مواد غذایی به میزان قابل‌توجهی کاهش داشته است. در گفت‌وگو با اصناف مختلف به بررسی این موضوع پرداخته است که آیا واقعا میزان فروش کالا در اصناف مختلف با افزایش مواجه بوده است؟ آیا افزایش قیمت در سال اخیر به دلیل هجوم مردم به بازارها و کمبود کالا بوده است؟

متن این گزارش را در ادامه می‌خوانید.

بانک مرکزی نرخ تورم سال‌های ۹۷ و ۹۸ را به ترتیب 2/31درصد و 2/41 درصد اعلام کرده است یعنی طی دو سال گذشته شاهد تورمی بیش از 72 درصد بوده‌ایم این در حالی است که تورم نقطه به نقطه در آبان ماه سال جاری رکورد جدیدی را از خود به جای گذاشته و به عدد 4/46 درصد رسیده است. تورم نقطه به نقطه در آبان ماه به این معناست که قیمت کالا و خدمات در آبان ماه سال جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته چیزی بیش از 46 درصد رشد داشته است. با این حال و با توجه به انباشت تورم بیش از 70درصدی طی دو سال اخیر و پیش‌بینی تورم حداقل 30 درصدی تا پایان سال جاری، بدون شک بخش قابل‌توجهی از قدرت خرید اکثر خانوارهای ایرانی از دست رفته است. از سوی دیگر خط فقر در حالی از سوی نهادهای مطالعاتی و پژوهشی برای یک خانوار چهار نفره بیش از 8 میلیون تومان اعلام می‌شود که حداقل دستمزد در سال جاری چیزی حدود 3 میلیون تومان است. با این تفاسیر و با توجه به حداقل دریافتی نیروی کار در ایران در کنار افزایش شدید نرخ تورم به‌خصوص در گروه کالایی خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها و کاهش قابل توجه قدرت خرید خانوارهای ایرانی مشخص نیست ادعای محمدباقر نوبخت مبنی بر زیادی پول در دست مردم و هجوم شهروندان به بازارها برای خرید کالا از کدام استدلال ناشی می‌شود.

 مصطفی احمدی، رئیس اتحادیه فروشندگان آجیل و خشکبار در واکنش به صحبت‌های محمدباقر نوبخت می‌گوید: از سال گذشته که ویروس کرونا شیوع پیدا کرد بسیاری از مردم تنها خرید کالاهای اساسی را در لیست مایحتاج خود قرار دادند، اما کارشناسان حوزه پزشکی پس از گذشت زمان و شناخت بیشتر از این ویروس اعلام کردند که مصرف خشکبار باعث تقویت سیستم ایمنی بدن می‌شود در واقع این موضوع باید به افزایش مصرف خشکبار منجر می‌شد، اما گرانی این محصول و عدم قدرت خرید مردم باعث شد کالایی مانند خشکبار در اولویت‌های چهارم و پنجم خانوارها قرار بگیرد.  این فعال صنفی با بیان این‌که فروش آجیل و خشکبار نسبت به گذشته کاهش بسیار زیادی داشته است ادامه داد: از ابتدای سال جاری تا پایان پاییز چیزی حدود 70 درصد و در شب یلدا حدود 50 درصد کاهش فروش داشته‌ایم. این در حالی است که پزشکان مصرف آجیل و خشکبار را برای گرم بودن طبع آن و افزایش ایمنی بدن در مقابله با ویروس کرونا توصیه کرده‌اند، اما این محصولات در مقابل قدرت خرید مردم آن‌قدر گران هستند که مردم توانایی خرید خشکبار را ندارند.

احمدی با بیان این‌که آجیل و خشکبار نسبت به سایر کالاها رشد قیمت کمتری داشته تاکید کرد: قیمت برخی کالاها در کشور حتی تا 200 درصد هم رشد داشته است، اما رشد قیمت آجیل و خشکبار چیزی حدود 30 تا 40 درصد بوده است.

رئیس اتحادیه فروشندگان آجیل و خشکبار ادامه داد: سفره خانوارهای ایرانی به‌شدت کوچک‌تر شده و مردم ترجیح می‌دهند درآمد خود را بیشتر صرف خرید کالاهای اساسی کنند. ضمن این‌که کالا در بازار کم نیست، اما مردم پولی برای خرید ندارند.

قاسمعلی حسنی، دبیرکل اتحادیه بنکداران مواد غذایی نیز درباره قدرت خرید مردم  می‌گوید: آقای نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه اخیرا از مدل جدیدی از تورم در کشور رونمایی کرده که حکایت از پول زیاد مردم و کمبود کالا دارد در حالی که بسیاری از مردم به‌دلیل نداشتن قدرت خرید درگیر تامین کالاهای اساسی خود هستند.

وی افزود: به نظرم شعر هر کسی از ظن خود شد یار من مصداق دقیقی از صحبت‌های آقای نوبخت است. آنچه نوبخت درباره وجود پول زیاد نزد مردم می‌گوید صرفا مربوط به 4 درصدی‌هاست که وضعیت مالی خوبی دارند وگرنه بقیه خانوارها در گیر و دار پرداخت اقساط و اجاره‌خانه خود و تهیه و تامین کالاهای اساسی هستند.

حسنی ضمن انتقاد از صحبت‌های رئیس سازمان برنامه و بودجه مبنی بر این‌که تورمی که در کشور به وجود آمده ناشی از پول زیاد نزد مردم است اظهار کرد: اولا زمانی که مردم پول زیادی دارند، چرا باید کالاها را گران‌تر بخرند، ضمن این‌که سازمان برنامه و بودجه و بانک مرکزی مسؤول اصلی کسری بودجه و کاهش ارزش پول ملی هستند و نباید مردم را در بحران‌های اقتصادی مقصر کرد.

دبیرکل اتحادیه بنکداران مواد غذایی با بیان این‌که تا مرداد سال آینده سایه رکود بر اصناف کشور وجود دارد تصریح کرد: در بحث مواد غذایی که مایحتاج اصلی مردم است قدرت خرید مردم به مقدار بسیار زیادی کاهش یافته و رکود سنگینی در این بازار وجود دارد. به نحوی که در حال حاضر در بازار فروشنده است، اما خریدار وجود ندارد. به گفته وی، متاسفانه سیاست‌های اقتصادی در طول سال‌های گذشته به‌خصوص سال 99 باعث کاهش شدید قدرت خرید مردم شده، اما برخی مسؤولان حاضر به ترک میزهای خود نیستند و تقصیر را بر دوش مسؤولان دیگر می‌اندازند.

عباس هاشمی، دبیر کل انجمن لوازم‌خانگی ایران در واکنش به صحبت‌های رئیس سازمان برنامه‌وبودجه کشور مبنی بر هجوم مردم به بازارها برای خرید می‌گوید: کاهش ارزش پول ملی به دلیل افزایش نرخ ارز نه‌تنها قیمت مواد اولیه لوازم‌خانگی بلکه قیمت سایر کالاهای تولیدی در کشور را با رشد قیمتی عجیبی مواجه کرده است.
از این‌رو و با توجه به تورمی که در کشور وجود دارد، کاهش قدرت خرید مردم موضوع چندان عجیبی نیست.

وی  گفت: التهاباتی که در کشور وجود دارد، ناشی از سیاست‌های کلان اقتصادی و وعده‌هایی است که داده‌شده و مردم به دلیل انتظاری که برای کاهش قیمت به دلیل کاهش نرخ ارز دارند از خرید دست کشیده‌اند تا بتوانند در آینده کالاهای موردنیاز خود را ارزان‌تر بخرند.

هاشمی بابیان این‌که توان خرید بسیار کاهش‌یافته، افزود: متأسفانه کسری بودجه دولت در سال‌های اخیر باعث افزایش پایه پولی و رشد نقدینگی در کشور شده که این موضوع درنهایت به زیان مردم است. کاهش ارزش پول ملی بسیار خطرناک است و در این شرایط قطعا سرمایه‌ها به سمت و سویی حرکت می‌کنند که سوددهی بیشتری داشته باشند. به گفته وی، کشور چین که دومین اقتصاد جهان است، ارزش پول ملی خود را به‌صورت تصنعی پایین نگه می‌دارد تا بتوانند سبد صادرات خود را سنگین‌تر کنند اما در کشور ما وضعیت به گونه دیگری است. دبیر کل انجمن لوازم‌خانگی ایران معتقد است، بسیاری از مردم قدرت خرید خود را ازدست‌داده‌اند و رکودی که اکنون در بازار پیش‌آمده، ناشی از ناتوانی افراد برای خرید  یا تأمین نیاز در سال گذشته است.

وی با تأکید بر این‌که هیچ کمبود کالایی در بازار وجود ندارد تصریح کرد: با خروج دو شرکت لوازم‌خانگی کره‌ای از ایران به دلیل بازگشت تحریم‌ها کارخانجات داخلی محصولات خود را متنوع‌تر کردند اما مراجعات نسبت به سال‌های گذشته برای خرید کاهش‌یافته که ناشی از افزایش نرخ ارز و افزایش قیمت مواد اولیه است. مواد اولیه در ایران بر اساس قیمت‌های جهانی و نرخ ارز روز محاسبه می‌شود که نسبت به چند سال پیش رشد پنج برابری را نشان می‌دهد. در زمان کاهش ارزش پول ملی درآمد خانوارها ذوب می‌شود و این کاهش بر واحدهای تولیدی هم اثر می‌گذارد و ارزش سرمایه در گردش آنها را کاهش می‌دهد.

علی خسروی، تولیدکننده و صادرکننده نمونه پوشاک از کاهش فروش پوشاک در داخل و صادرات آن خبر داده و گفت: صادرات پوشاک حدود 80 درصد و فروش این محصول در داخل 60 درصد کاهش داشته است. وی افزود: کاهش صادرات به دلیل شیوع ویروس کرونا و پایین‌تر بودن قیمت پوشاک ترکیه‌ای و چینی در کشورهایی است که ایران به آنها صادرات دارد اما دلیل اصلی کاهش فروش پوشاک در داخل افت شدید قدرت خرید خانوارهای ایرانی است.

خسروی بابیان این‌که پوشاک از اولویت‌های خانوار خارج‌شده، تصریح کرد: خانوارها اکنون ترجیح می‌دهند کالاهای اساسی و بهداشتی را تأمین کنند و با توجه به پایین بودن درآمد خانوار پولی برای هزینه کردن در این بخش باقی نمی‌ماند. این صادرکننده نمونه پوشاک ادامه داد: لغو مراسم عروسی‌، عزا، مهمانی و جشن‌های دیگر باعث شده تا تقاضای پوشاک به‌شدت کاهش یابد و پول در برخی بخش‌ها حبس بماند. اکنون نقدینگی زیادی در جامعه وجود دارد اما به دلیل این‌که اصناف مختلف نسبت به سال گذشته کاهش فروش داشته‌اند نتوانستند نقدینگی موردنیاز خود را برای تأمین نیازهایی که قبلا به آن پاسخ می‌دادند، تأمین کنند. همین موضوع دلیلی شده تا اقتصاد ایران در یک رکود تورمی قرار بگیرد.

محمدرضا بنی‌طبا سخنگوی انجمن صنایع لبنی ایران درباره مصرف لبنیات گفت: سرانه مصرف لبنیات در سال 84  حدود 100 کیلو  بوده اما اکنون در خوشبینانه‌ترین حالت مصرف لبنیات به 80 کیلو در سال رسیده که ناشی از کاهش قدرت خرید مردم است.  وی افزود: متاسفانه در طول سالهای گذشته نظام سیاست گذاری کشور تصمیماتی را اتخاذ کرده که این کار باعث افزایش هزینه تولید برای  تولید کننده و کاهش قدرت خرید برای مصرف کننده  شده است.

بنی‌طبا با بیان اینکه برخی تصمیمات ربطی به سیاست ندارد تاکید کرد: در برنامه چهارم، پنجم و ششم توسعه آمده وزارت جهاد کشاورزی موظف است از محل عوارض بر کالاهای خوراکی مضر نسبت به فرهنگ سازی و افزایش سرانه لبنیات اقدام کند اما در این بخش کاری انجام نشده است.  به گفته سخنگوی انجمن صنایع لبنی ایران، اکنون یارانه شیر خانوار و شیر مدارس کاهش یافته که این موضوع بر کاهش سرانه مصرف لبنیات تاثیر زیادی داشته است.  بنی‌طبا تصریح کرد: کاهش قدرت خرید در کنار تصمیمات نادرست باعث افزایش هزینه تولید و کاهش قدرت خرید خانوارها شده که این موضوع تاثیر مستقیمی بر مصرف سرانه لبنیات دارد.

در یک نظرسنجی که از سوی ایسپا انجام‌شده در سال 98 حدود 31 درصد مردم هرروز شیر و 42 درصد مردم هرروز ماست مصرف می‌کردند که این رقم در سال 99 برای شیر به 26 درصد و برای ماست به 35 درصد کاهش‌یافته است. 74 درصد از افراد شرکت‌کننده در این نظرسنجی گفته‌اند در سال 98 چند روز در هفته مرغ مصرف می‌کردند که این تعداد در سال 99 به 62 درصد کاهش‌یافته است.

این موضوع در مصرف گوشت ماهی نیز صادق بوده به‌طوری‌که در سال 98 حدود 39 درصد مردم در هفته ماهی مصرف می‌کردند که این رقم در سال 99 به حدود 30 درصد کاهش‌یافته است. در این نظرسنجی در سال 98 حدود 4/7 درصد افراد شرکت‌کننده گفته بودند طی یک‌سال اصلا گوشت قرمز نخورده‌اند اما این تعداد در سال 99 به بیش از 8 درصد رسیده است. همچنین چیزی حدود 10 درصد شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی در سال 98 اصلا ماهی مصرف نکرده‌اند که این رقم در سال 99 به بیش از 24 درصد رسیده است.

نظرسنجی‌ای که حتی به فرض پذیرش خطا در آن، مؤید این موضوع است که در یک‌سال اخیر سفره‌های مردم به‌شدت کوچک‌تر شده است. علاوه بر این موضوع، مرکز آمار ایران برای سال 98 برآورد کرده کل هزینه یک خانوار شهری 47/4 میلیون تومان و یک خانوار روستایی نیز 26/1 میلیون تومان بوده که به ترتیب نسبت به سال قبل 20/6 درصد و 21/7 درصد رشد داشته است.

در بخش هزینه‌های خوراکی، یک خانوار شهری 11/7 میلیون تومان و یک خانوار روستایی 10/3 میلیون تومان هزینه داشته است که نسبت به سال 97 به ترتیب 24/4 و 27/9 درصد افزایش را نشان می‌دهد. علاوه بر این موضوعات با توجه به تورم کل و تورم بخش خوراکی مرکز آمار تورم کل در سال 98 حدود 34 درصد و تورم مواد خوراکی در این سال 24/7 درصد بوده است. این اعداد به معنای کاهش سبد غذایی خانوار است که طبیعتا این موضوع به کاهش تقاضا و کاهش اندازه بازار مواد خوراکی منجر شده است.