برای دهه‌ها، تمرکز اصلی کشاورزی در جهان بر افزایش تولید و پاسخ‌گویی به رشد سریع جمعیت بود. در این مسیر، استفاده گسترده از کودها و سموم شیمیایی امری رایج شد. هدف این بود که بیشترین میزان محصول با سرعت بالا تولید شود تا نیازهای غذایی بشر برآورده شود. اما این روند خیلی زود پیامدهای منفی خود را نشان داد؛ از جمله آلودگی منابع آب، مقاومت آفات و بیماری‌ها، فرسایش خاک و کاهش کیفیت زیستی محیط‌های کشاورزی. به همین دلیل، با افزایش نگرانی‌ها درباره سلامت انسان و محیط زیست، توجه به روش‌های جایگزین و پایدارتر در کشاورزی افزایش یافت.
یکی از این روش‌های جایگزین، کشاورزی ارگانیک است که بدون استفاده از نهاده‌های شیمیایی مانند کودها و آفت‌کش‌های مصنوعی، بر پایه اصولی همچون سلامت، عدالت، مراقبت و پایداری طراحی شده است. کشاورزی ارگانیک تلاش می‌کند تا با بهره‌گیری از منابع طبیعی و تکنیک‌های سنتی‌تر، محصولاتی سالم‌تر تولید کرده و در عین حال محیط زیست را حفظ کند. امروزه، این شیوه کشاورزی در بسیاری از کشورها با حمایت‌های سیاسی و اجتماعی روبه‌رو شده و به‌عنوان راهکاری برای کاهش فشار بر طبیعت و بهبود کیفیت محصولات غذایی معرفی می‌شود.
در همین زمینه، محسن آقایاری هیر از گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه تبریز، همراه با یکی از همکاران خود، پژوهشی را انجام داده‌اند که به بررسی اثرات زیست‌محیطی کشت و مصرف محصولات کشاورزی ارگانیک در شهرستان تبریز می‌پردازد. این تحقیق با هدف سنجش نقش این محصولات در کاهش آسیب‌های محیطی و ارتقای کیفیت زندگی انجام شده است.
برای انجام این پژوهش، جامعه مورد بررسی به دو گروه تولیدکننده و مصرف‌کننده محصولات ارگانیک تقسیم شده است. همه ۲۸ کشاورز فعال در زمینه تولید محصولات ارگانیک در شهرستان تبریز به‌طور کامل در مطالعه شرکت داده شدند. همچنین، از میان مصرف‌کنندگان، ۳۹۱ نفر ازطریق نمونه‌گیری، انتخاب و پرسش‌نامه‌هایی از آن‌ها تکمیل شد. سپس محققان برای تحلیل داده‌ها از روش‌هایی مثل مدل‌سازی آماری و آزمون‌های مقایسه‌ای استفاده کردند تا بتوانند تصویری دقیق از اثرات کشاورزی ارگانیک ارائه دهند.
یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهند که کشاورزی ارگانیک تأثیر مثبتی بر محیط زیست دارد. روش‌هایی مانند استفاده از بقایای گیاهان به‌عنوان کود طبیعی، کاهش مصرف آب، کاهش آلودگی هوا و تقویت تنوع زیستی، باعث افزایش حاصلخیزی خاک و کاهش فرسایش آن شده‌اند. همچنین جایگزینی کودهای شیمیایی با کودهای طبیعی به‌طور مؤثری در کاهش آلودگی‌ها نقش داشته است.
در کنار این تأثیرات مثبت، پژوهش فوق نشان داده است که تولید محصولات ارگانیک با کیفیت بالا، علاوه بر ارتقای سلامت عمومی، باعث کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی نیز می‌شود. مصرف‌کنندگان این محصولات نیز بیشترین دلیل انتخاب خود را، اهمیت دادن به سلامت و محیط زیست عنوان کرده‌اند. نتایج بررسی‌ها حاکی از آن است که آگاهی بیشتر درباره فواید این محصولات، نقش مهمی در افزایش تقاضا دارد.
این تحقیق همچنین بر اهمیت سیاست‌گذاری و حمایت دولتی برای توسعه کشاورزی ارگانیک تأکید دارد. نتایج نشان می‌دهند که حمایت‌هایی مانند اختصاص یارانه، آموزش کشاورزان، تسهیل دسترسی به بازار و برچسب‌گذاری محصولات می‌تواند تمایل به تولید و مصرف محصولات ارگانیک را افزایش دهد. از سوی دیگر، ایجاد زیرساخت‌های مناسب مانند حمل‌ونقل و دسترسی به منابع مالی نیز از جمله عوامل کلیدی در موفقیت این نوع کشاورزی است.
این یافته‌ها در فصلنامه «جغرافیا و پایداری محیط» منتشر شده‌اند؛ نشریه‌ای که زیر نظر دانشگاه رازی فعالیت می‌کند و به بررسی موضوعات مرتبط با پایداری محیط زیست از منظر جغرافیایی و علمی می‌پردازد.
منبع: ایسنا
