افزایش قیمت عمده فروشی برنج در شالیکوبی های مازندران امسال بی سابقه بوده است و به قول روستاییان مازندرانی ، « شالیکاران چنین قیمتی را در خواب هم نمی دیدند». قیمت هرکیلوگرم برنج کیفی مازندران حدود هفت ماه پیش زمانی که نوبرانه وارد بازار شد ۳۳تا ۳۵ هزار تومان فروخته شد ولی اکنون که حدود یک ماه به پایان سال مانده به ۷۰ تا ۷۵ هزار تومان افزایش یافته است.
اگر چه برخی گمانه زنی ها حاکی از این است که افزایش قیمت چندمرحله ای سال جاری بیشتر نصیب دلالان شده و کشاورز از آن نصیبی نبرده است ، ولی واقعیت این است که روزگار دلال بازی در بازار برنج مازندران به خاطر هوشیاری شالیکاران و سیاست هایی که دولت طی سال های اخیر در مدیریت واردات اعمال کرد ، پایان یافت و عمده سود افزایش قیمت پنج مرحله ای به کشاورز رسیده است و به همین خاطر وسوسه گسترش کشت دوم برنج در سال زراعی جاری میان شالیکاران افزایش یافته است که می توان آن را در خزانه گیری گسترده و زودهنگام در مناطق مختلف مشاهده کرد.
آغاز کشت و کار برنج در مازندران طی سال های اخیر به خاطر گسترش کشت دوم به نخستین ماه فصل زمستان کشیده شد ولی خزانه گیری فراگیر در اواخر ماه بهمن یا اوایل ماه اسفند پدیده جدیدی است که امسال رواج یافته است و به نظر می رسد با وجود نگرانی کارشناسان جهاد کشاورزی نسبت به خطر خزانه گیری زودهنگام برنج ، کشاورزان امسال به طور کلی این دست هشدارها را تحت تاثیر وسوسه تولید بیشتر و کشت دوم نادیده می گیرند و بی توجه به خطر سرمای زمستانی که ممکن است کل خزانه را از بین ببرد ، بی محابا مشغول بذر پاشی در خزانه هستند.
بررسی تاریخی شالیکاری در مازندران نشان می دهد علاوه بر اقتصادی شدن برنجکاری طی یک دهه اخیر ، به دلیل تغییرات آب و هوایی و وضعیت بارندگی، کشت اول برنج بویژه درحوزه آبریز هراز که ۱۱۰ هزار هکتار از شالیزارهای مازندران در آن واقع است هر سال زودتر از سال قبل شروع شد تا هم شالیزاری پس از برداشت محصول کشت اول به کشت دوم برسد و هم از روان آب زمستانی و بارندگی های این فصل بیشتر بهره گرفته شود ، ولی امسال وضعیت کاملا متفاوت است چون خزانه گیری که مرحله حساسی از کشت برنج محسوب می شود به صورت گسترده به اوایل ماه اسفند و حتی در بعضی از مناطق اواخر ماه بهمن کشیده شده است.
بذرپاشی در خزانه یا خزانه گیری پایه اصلی کشت برنج در مازندران به شمار می رود. بذری که در خزانه سبز می شود پس از رسیدن به مرحله ای از رشد ، کنده شده و به داخل شالیزار انتقال می یابد تا نشاکاری شروع شود. پس از نشاء هم کشت و کار برنج به مرحله نگهداری یا «داشت » می رسد.
تهدید خزانه گیری زودهنگام از آن جهت برای شالیکاری مازندران جدی است که در صورت بروز سرما و یا تاخیر و تعلل می تواند کل کشت و کار برنج را تعطیل و کشاورز را خانه نشین کند ، بویژه این که طبق برآورد جهاد کشاورزی همچنان حدود دو سوم خزانه‌گیری برنج در مازندران به صورت سنتی انجام می شود و کشت برنج هر شالیزاری به خزانه خود کشاورز وابستگی پیدا می کند. اصولا در وضعیت سنتی هر کشاورز برای پرورش نشاء مورد نیاز شالیزاری حدود ۲۰ روز زودتر از موعد مقرر اقدام به خزانه گیری می کند و خزانه گیری در اواخر ماه بهمن و اوایل ماه اسفند به این معنا است که حتی نشاء برنج هم باید در فصل زمستان انجام شود.
نشاء برنج در فصل زمستان تاکنون در مازندران سابقه نداشته است و عمده خزانه گیری ها هم در نیمه اول فروردین ماه انجام می شد تا بدون تهدید سرما به بار نشسته و نشاء به شالیزاری انتقال یابد ولی اکنون که خزانه گیری به اوایل ماه اسفند رسیده کارشناسان کشاورزی هشدار می دهند که این وضعیت عمل‌آوری نشاء با تهدید جدی سرما و یخ‌زدگی همراه می‌شود و ضریب خسارت به کشاورزان را افزایش می‌دهد.
پرورش آفت زیر پوشش پلاستیکی
اصولا خزانه برنج که پس از شخم وشیار شالیزاری مورد توجه شالیکاران قرار می گیرد ، با پوشش پلاستیکی در برابر سرما مورد محافظت قرار می گیرد ، ولی کارشناسان کشاورزی می گویند که در صورت بروز سرمای جدی اینگونه پوشش ها نمی تواند موثر باشد ضمن این که خزانه گیری زودهنگام به معنای نشاء زودهنگام هم می باشد که خطر را برای از بین رفتن شالی در مرحله داشت دو چندان خواهد کرد .
با وجود همه این هشدارها ، مشاهدات و بررسی های میدانی خبرنگار ایرنا نشان می دهد که برخی از کشاورزان در دشت ۱۱۰ هزار هکتاری حوزه آبریز هراز واقع در شهرستان های آمل ، بابل ، محمودآباد ، بابلسر و فریدونکنار همزمان با انجام شخم و شیار زمستانه ؛مشغول خزانه گیری نیز هستند.
مدیر زراعت جهاد کشاورزی مازندران نسبت به خطرپذیری ناشی از سرمای احتمالی هوا برای خزانه‌گیری زودهنگام برنج به کشاورزان شالیکار هشدار داد و گفت: کشاورزان قبل از پانزدهم اسفند عملیات بذر پاشی را در خزانه انجام ندهند.
خلیل حقیقی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا ، استقبال شالیکاران به شخم شیار زمستانه را در سال زراعی جاری مطلوب و قابل تحسین توصیف کرد و در عین حال افزود : خزانه گیری و بذرپاشی در خزانه تا قبل از پایان نیمه اسفند اصلا به صلاح کشاورزان نیست و توصیه می شود کشاورزان از این کار خود داری کنند.
وی تصریح کرد : با توجه به سرمای هوا ، بوته شالی در خزانه رویش مناسبی را نخواهد داشت و به اصطلاح علمی سن نشاء برنج در خزانه به دلیل سرما و نوسانات دمایی بالا رفته و در فرایند رشد، مقاومت علیه بیماری ها و مقدار تولید دچار اختلال می شود.
حقیقی به اهمیت تهیه و تامین بذرهای خود مصرفی و یا گواهی شده برنج نیز اشاره کرد و توضیح داد: کشاورزان باید نسبت به انجام درست و بموقع خزانه گیری دقت لازم را داشته و به توصیه های کارشناسی به صورت جدی توجه کنند.
مدیر زراعت جهاد کشارزی مازندران با بیان این که تا کنون حدود ۶۰ درصد شالیکاران استان شخم وشیار زمستانه را انجام داده اند که این فعالیت برای مقابله طبیعی با آفات بهترین روش است، گفت: به نظر می رسد افزایش قیمت برنج طی سال جاری انگیزه کشاورزان به کشت و کار برنج را دوچندان کرده است.
وی با اظهار این که طبق اعلام شرکت آب منطقه ای وضعیت روان آب های رودخانه های استان و ذخیره آب پشت سد ها و آببندان های استان به نسبت مطلوب است، گفت: با توجه به هزینه بالای برنجکاری ، کشاورزان باید حتما به مسایل فنی و کارشناسی کشاورزی توجه کنند ، تا متضرر نشوند.
مدیر زراعت جهاد کشاورزی مازندران انتخاب ارقام مناسب را در مدیریت مصرف آب مهم برشمرد و توضیح داد : توسعه کشت ارقام پرمحصول از رویکرد های جدی وزارت جهاد کشاورزی است و طبق آمار سطح زیر کشت این ارقام هر سال در حال افزایش است و این سیاست ترویجی مورد تاکید مراکز جهاد کشاورزی استان نیز قرار دارد ولی با توجه به مصرف بیشتر آب در کشت ارقام پرمحصول در مقایسه با کم محصول ، می توانیم کشت ارقام پرمحصول کیفی مانند شیرودی و فجر را در حوزه آبریز هراز که شرایط آبی مطمئن تری نسبت به شرق استان دارد ، گسترش دهیم و در مناطق شرقی روی کشت کم محصول متمرکز شویم.
مازندران با تولید سالانه حدود یک میلیون تن برنج سفید ، بیش از ۴۰ درصد نیاز کشور به این محصول راهبردی را تامین می کند .
بر اساس آمار جهاد کشاورزی مازندران پارسال حدود ۲۱۵هزار هکتار از زمین های استان زیر کشت برنج رفته بود.
