در میان همه بخش های بهره‌مند از آب، بیشتری مصرف آب ایران و جهان مربوط به کشاورزی است که مدیریت مصرف آن و تعیین شاخص های اصلی مدیریت مصرف در این بخش می تواند راهگشا و بسیار موثر باشد.
راندمان آبیاری ، بهره‌وری مصرف آب کشاورزی، مقدار آب مصرفی در بخش کشاورزی و توسعه پایدار روش های نوین آبیاری از مهم ترین شاخص های کلیدی و رویکردهای اساسی در برنامه ریزی کلان مربوط به تامین، تخصیص و مصرف اصولی از آب در بخش های مختلف از جمله کشاورزی است.
اولین و موثرترین کار برای مصرف بهینه آب، تعیین راندمان سامانه های آبیاری موجود و ارزیابی نحوه کار آنها برای تصمیم گیری و تصمیم سازی های مرتبط با مصرف بهینه آب، الگوی کشت و کاهش تلفات آب آبیاری است.
با توجه به شرایط اقلیمی و بازدهی پایین آبیاری در کشور، تشویق و ترغیب کشاورزان برای ترویج آبیاری مدرن، اجتناب ناپذیر است زیرا نه تنها استفاده از روش‌های مدرن آبیاری می‌تواند با بهره‌وری بالا باعث افزایش سطح زیرکشت و تولید محصولات در واحد سطح شود بلکه درآمد کشاورز را بیشتر کرده و در نهایت ارتقای کیفی زیستی خانوارهای بهره‌بردار را به همراه خواهد داشت.
اگر همه مسائل مربوط به تولید کشاورزی را در یک طرف و مسائل مربوط به آب را در طرف دیگر ترازوی کشاورزی قرار دهیم به نظر می‌رسد مساله مربوط به آب از وزن سنگین‌تری برخوردار خواهد بود.
ناآگاهی بخش زیادی از بهره برداران از شیوه‌های نوین کشاورزی، سطح پایین تکنولوژی، ضعف بنیه مالی کشاورزان و کوچک بودن و پراکندگی مزارع فقط با استفاده نهادمند از علم و فناوری می تواند موجب تحولات فراوان در این بخش شود.
تغییرات اقلیمی چند سال اخیر و شدت خشکسالی و کمبود منابع آبی، بهره گیری از آبیاری سنتی در بخش وسیعی از اراضی آبی و تناسب نداشتن آن با راندمان تولید در واحد سطح و تحمیل هزینه‌های سنگین بر دوش بهره‌برداران، ضرورت تسریع در گسترش اجرای آبیاری نوین را با حذف کامل آبیاری سنتی به عنوان یکی از نیازهای اساسی کشاورزی گلستان و رفع مشکل کم آبی این بخش و تولید ثروت برای ساکنان منطقه، دوچندان می کند.
اکنون سهم آب بخش کشاورزی در گلستان از محل منابع سطحی ۹۵۰ میلیون متر مکعب و آب زیرزمینی یک میلیارد و ۵۰ میلیون متر مکعب است که علاوه بر این برای آبزی پروری ۱۰۰ میلیون متر مکعب از محل منابع سطحی در اختیار بهره برداران توسط شرکت آب منطقه ای استان قرار داده می شود.
در گلستان عمده سهم‌بری آب بخش کشاورزی برای پوشش ۶۵۰ هزار هکتار زمین کشاورزی اختصاص داده می شود که حدود ۴۰ هزار هکتار آن به صورت آبی کشت می شود و به گفته مسوولان مدیریت آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان، این اراضی از قابلیت اجرای طرح‌های آبیاری نوین برخوردارند.
کمبود اعتبار چالش گسترش آبیاری نوین در گلستان
رئیس سازمان جهادکشاورزی گلستان در تائید اهمیت گسترش آبیاری نوین در اراضی کشاورزی استان گفت: ۱۸۰ هزار هکتار از اراضی آبی گلستان در اولویت نخست اجرای آبیاری نوین سازمان قرار دارد و تاکنون برای ۸۰ هزار هکتار آن سیستم آبیاری نوین اجرا شده است.
مختار مهاجر در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: با توجه به گسترش خشکسالی در سال‌های اخیر، استفاده از سیستم آبیاری نوین با استقبال بهره برداران مواجه شده اما کمبود اعتبار از چالش‌های مهم گسترش این فناوری در اراضی کشاورزی گلستان به شمار می رود.
وی افزود: ایجاد سیستم‌های آبیاری تحت فشار و انتقال آب با لوله به مزرعه ۲۵ درصد صرفه جویی در مصرف آب و افزایش مواد آلی خاک را به همراه دارد.
لزوم گسترش آبیاری نوین
یک کارشناس آب و خاک سازمان گلستان گفت: گسترش سامانه آبیاری نوین باعث می شود راندمان آبیاری در زمین‌های کشاورزی بیش از ۸۰ درصد افزایش یابد و هدر رفت آب به کمترین میزان برسد.
تقی کمال‌غریبی اظهار داشت: تغییرات اقلیمی گلستان به سمت خشکسالی پیش می‌رود و در این شرایط استفاده از طرح انتقال آب با لوله گذاری از چاه تا زمین کشاورزی یکی از راهکارهای مدیریت منابع آبی در منطقه است که باعث کاهش هدر رفت آب و کاستن از مشکلات بین کشاورزان می شود.
طبق گزارش شرکت آب منطقه ای گلستان در این استان ۳۴ هزار حلقه چاه آب کشاورزی مجاز و غیرمجاز وجود دارد که آب را از چاه تا مزرعه از طریق جدول خاکی انتقال می دهند اما بخش زیادی از آب تا رسیدن به مزرعه هدر می‌رود.
ظرفیت اجرای آبیاری نوین در گلستان تا ۲۷۰ هزار هکتار
مدیر آب و خاک سازمان جهادکشاورزی گلستان گفت: این استان شمالی دارای نقشه راه اجرای آبیاری نوین بوده و اجرای این طرح تا سطح ۲۷۰ هزار هکتار از اراضی منطقه قابلیت دارد.
سیدمحسن کیاالحسینی در گفت و گو با ایرنا افزود: تاکنون ۸۰ هزار هکتار از اراضی گلستان شامل ۷۲ هزار هکتار به صورت سامانه آبیاری تحت فشار و هشت هزار هکتار از طریق انتقال آب با خط لوله، به آبیاری نوین تجهیز شد و با تجهیز این اراضی در مجموع ۳۱۱ میلیون مترمکعب در مصرف منابع آب کشاورزی صرفه‌جویی شد.
وی گفت: امسال طرح تجهیز به آبیاری نوین در ۱۲ هزار هکتار از اراضی اولویت‌دار گلستان با مشارکت و همراهی بهره‌برداران در دست اجرا قرار دارد.
کیا الحسینی افزود: راندمان آبیاری مزارع در شرایط عادی به طور میانگین ۲۸ تا ۳۰ درصد است که با اجرای سامانه قطره‌ای به ۹۵ درصد، سامانه کلاسیک حدود۸۰ درصد و سامانه ماشین آبیاری به ۹۰ درصد خواهد رسید و نقش به سزایی در تامین و بهره برداری بهینه از منابع آبی گلستان خواهد داشت.
به گفته وی امسال دولت برای هر هکتار اجرای آبیاری تحت فشار به روش کم فشار یا انتقال آب با لوله ۱۵۰ میلیون ریال، سامانه کلاسیک ۳۰۰ میلیون ریال، ماشین های آبیاری۳۵۰ میلیون ریال و سامانه آبیاری قطره ای اعم از باغ و سبزی و صیفی ۴۰۰ میلیون ریال به صورت بلاعوض پرداخت خواهد کرد.
در گلستان سالانه پنج میلیون و ۴۰۳ هزار تن محصولات کشاورزی تولید می شود و این استان در تولید ۱۵ محصول کشاورزی راهبردی رتبه اول تا پنجم کشور را به خود اختصاص داده است.
مطابق گزارش اخیر رئیس سازمان جهادکشاورزی گلستان برای پنج سال آینده تولید هفت میلیون تن محصولات کشاورزی با بهره گیری از آبیاری نوین و مدیریت صحیح آبیاری، هدفگذاری شده است.
در استان مرزی گلستان با داشتن ۶۲۰ هزار هکتار اراضی زراعی، حدود ۴۰ هزار هکتار اراضی باغی، چهار میلیون واحد دامی، ۸۶۰ هزار هکتار مرتع، ۴۵۲ هزار هکتار جنگل و دسترسی به ۱۱۰ کیلومتر ساحل دریای خزر، سالانه حدود ۵.۵ میلیون تن انواع محصول و تولیدات زراعی، باغی و دامی توسط افزون بر ۲۲۰ هزار بهره‌بردار تولید و روانه بازار مصرف داخلی و خارجی می‌شود.
صرفه جویی در مصرف آب، سرعت بالای رویش گیاه، بکارگیری کود همزمان با آبیاری، جلوگیری از رشد بی رویه علف‌های هرز، صرفه جویی در مصرف انرژی، برداشت راحت تر محصولات و افزایش کمی و کیفی محصولات، بخشی از مزایای به کارگیری روش‌های آبیاری نوین است.
کارشناسان معتقدند که با افزایش راندمان آبیاری می توان حجم قابل توجهی از منابع آب را به چرخه تولید بازگرداند و بخش بزرگی از نیازهای آب کشاورزی و سایر بخش‌ها را از این طریق برآورده کرد.
