«پرونده معجزه آبخیزداری»؛ یکی از مسائل مهمی که در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی مورد تاکید قرار گرفته است، اقتصاد قوی است؛ در این باره در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی می خوانیم:
اقتصاد یک نقطه‌ی کلیدیِ تعیین‌کننده است. اقتصاد قوی، نقطه‌ی قوّت و عامل مهمّ سلطه‌ناپذیری و نفوذناپذیری کشور است و اقتصاد ضعیف، نقطه‌ی ضعف و زمینه‌‌ساز نفوذ و سلطه و دخالت دشمنان است. فقر و غنا در مادّیّات و معنویّات بشر، اثر میگذارد. اقتصاد البتّه هدف جامعه‌ی اسلامی نیست، امّا وسیله‌ای است که بدون آن نمیتوان به هدفها رسید. تأکید بر تقویت اقتصاد مستقلّ کشور که مبتنی بر تولید انبوه و باکیفیّت، و توزیع عدالت‌محور، و مصرف به‌اندازه و بی‌اسراف، و مناسبات مدیریّتی خردمندانه است و در سالهای اخیر از سوی اینجانب بارها تکرار و بر آن تأکید شده، به‌خاطر همین تأثیر شگرفی است که اقتصاد میتواند بر زندگی امروز و فردای جامعه بگذارد.
مسلما یکی از بخش هایی که می تواند در تحقق اقتصاد قوی در گام دوم انقلاب اسلامی نقش موثر داشته باشد، کشاورزی است که رونق و شکوفایی این بخش می تواند ضامن امنیت غذایی و خودکفایی در کشور باشد و کشور را از وابستگی به بیگانگان در تامین غذا نجات دهد و مانع از سلطه پذیری و نفوذپذیری دشمنان با سلاح غذا شود. باید توجه داشت رونق و شکوفایی بخش کشاورزی در گام دوم انقلاب دارای الزامات مختلفی است که در این گزارش با استناد به گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی به بیان برخی از آنها می پردازیم:
1- تدوین برنامه جامع آبخیزداری و آبخوانداری
لازمه کشاورزی پایدار حفاظت از منابع آب و خاک و جنگل ها و مراتع و محیط های طبیعی است. تغییرات نامناسب کاربری اراضی کشاورزی، توسعه مناطق مسکونی، شهری و صنعتی بدون توجه به تناسب اراضی و ظرفیت های محیطی و نیز استعداد آب و خاک و اراضی از جمله چالش های اصلی است که امروزه بروز سیل های مخرب، فرسایش خاک و اراضی، شورشدن منابع آب و خاک، گسترش آلاینده ها در منابع آب و خاک، تهی شدن آبخوان ها و افت شدید منابع آب زیرزمینی و بسیاری مسائل دیگر مثل تخریب جنگل ها و مراتع را به دنبال داشته است. از طرفی تاکنون اقدامات آبخیزداری به یکسری فعالیت های محدود عمدتا سازه ای و بیولوژیکی در سطح حوزه های آبخیز محدود شده است. در حالی که رفع چالش های یاد شده نیازمند برنامه جامع مدیریتی در سطح حوزه های آبخیز بوده به طوری که در یک بستر کامل آمایش، تمام فعالیت ها را در سطح حوزه به صورت یکپارچه هدایت و راهبری نماید. این موضوع باید یکی از اولویت های مورد تاکید در گام دوم انقلاب قرار گیرد.
2- کارآمد نمودن حمایت ها در راستای توسعه کشاورزی عدالت محور
عدالت یکی از محورهای مورد اشاره بیانیه گام دوم انقلاب است که باید در همه جای کشور و در تمام بخش ها ساری و جای باشد. از این رو در بخش کشاورزی مفهوم کشاورزی عدالت محور مطرح می شود که به جای تاکید صرف بر حداکثرسازی تولید به عنوان هدف توسعه کشاورزی، تامین معیشت پایدار و سازگار با محیط زیست برای کشاورزان اشاره دارد. سیاست های کلی نظام در بخش کشاورزی نیز بر ارتقای سطح درآمد و زندگی روستاییان، کشاورزان و عشایر، توسعه پیادار روستاها و مناطق کشاورزی و رفع فقر تاکید دارد. همچنین با توجه به اینکه بیش از 80 درصد کشاورزی کشور حالت خرده مالکی دارد و نظام های بهره برداری خانوادگی یا خرد بخش اعظم آن را تشکیل می دهند، اتخاذ الگویی جامع برای هدایت و سازماندهی بهینه منابع انسانی و نیروی کار بخش کشاورزی و منابع طبیعی لازمه اساسی تحقق توسعه کشاورزی عدالت محور است.
3- بهبود نظام بازاریابی محصولات کشاورزی
در شرایط کنونی بخش کشاورزی علیرغم برخورداری از قابلیت های اقتصادی فراوان، سودآوری مناسبی برای فعالان بخش ندارد. یکی از دلایل این امر ضعف نظام بازاریابی تولیدات کشاورزی است به طوری که کالاهای تولید این بخش غالبان تقاضامحور و صادرات گرا نیستند. به عبارت دیگر متولیان امر نتوانسته اند زنجیره ارزش مناسب و کارآمدی برای تولید و تجارت محصولات کشاورزی شکل دهند. در راستای اصلاح و بهبود نظام بازاریابی محصولات کشاورزی در اسناد بالادستی به ویژه سیاست های کلی نظام در بخش کشاورزی بر حمایت موثر از ساماندهی فرایند تولید و اصلاح نظام بازار محصولات کشاورزی با هدف بهبود رابطه مبادله بخش کشاورزی با سایر بخش ها، کاهش هزینه های تولید، رعایت قیمت تمام شده محصولات اساسی، تامین درآمد تولیدکنندگان و منافع مصرف کنندگان و تخصیص یارانه هدفمند به بخش کشاورزی در جهت ارتقای قدرت رقابت در بازارهای داخلی و بین المللی اشاره شده است که این امور ضرورت دارد اجرایی شود.
4- مدیریت دانش بنیان کشاورزی
با عنایت به رویکرد بیانیه گام دوم انقلاب در دستیابی به قله های دانش در جهان و پی ریزی سنگ بنای یک انقلاب علمی در کشور با استفاده از ظرفیت مراکز پژوهشی و دانشگاه ها به نظر می رسد در گام دوم انقلاب جهت اعتلای علم و پژوهش در بخش کشاورزی باید مدیریت دانش محور یا دانش بنیان بیش از پیش پیگیری شود. شایان ذکر است در اسناد بالادستی نیز گسترش علم و پژوهش در بخش کشاورزی تاکید شده است. به طوری که در بندهای 4و 5 سیاست های کلی نظام در بخش کشاورزی بر نوسازی نظام تولید کشاورزی بر مبنای دانش نوین و بومی سازی فناوری های روز، تربیت، حفظ و تجهیز نیروی انسانی مورد نیاز و استفاده علمی و بهره برداری از منابع آب و سایر نهاده های تولید تاکید شده است.
بنابراین با توجه به ضرورت ها و ظرفیت ها و تاکید اسناد بالادستی باید یافته های تحقیقای نوین و کارآمد به صورت مستقیم به عرصه های کشاورزی منتقل و پیاده سازی شود. از سوی دیگر نیز لازم است مسائل و چالش های عملی بخش کشاورزی به محققان این حلقه انتقال داده شود. شناسایی نیروهای درونزا، نخبگان و متخصصان، فراخوان ایده های کارآمد، فراهم کردن شرایط برای استفاده از نظرات کارشناسی و تخصصی افراد صاحبنظر و اتخاذ تدابیر مناسب برای تبدیل مقالات و نتایج مطالعات علمی به محصولات تجاری از الزامات تحقق مدیریت دانش محور کشاورزی است.
5- احیا و تقویت توان تولیدی با استفاده از نژادهای داخلی یا ذخایر ژنتیکی
کشور ایران با توجه به ظرفیت های جغرافیایی و اقلیمی و تنوع زیستی یکی از مستعدترین مناطق جهت بهبود کمی و کیفی تولیدات کشاورزی با استفاده از نژادهای داخلی و ذخایر ژنتیکی است. با توجه به مواجه بودن کشور در معرض انواع تهدیدها و تحریم های داخلی و بین المللی، یکی از الزامات تامین امنیت غذایی پایدار، بهره مندی مناسب و بهینه از ظرفیت ها و قابلیت های داخل کشور است. در حالت کلان، توسعه و حفاظت از ذخایر ژنتیکی کشاورزی به ویژه زیربخش دام از جمله مواردی است که باید در گام دوم انقلاب اسلامی به عنوان یک مساله اساسی در کنار حفاظت از منابع پایه تولید و منابع طبیعی در اولویت قرار گیرند. خوشبختانه کشور ایران یکی از دارندگان مرغ لاین در جهان به عنوان حلقه اولیه چرخه تولید گوشت مرغ با نام آرین است و قابلیت تولید مرغ گوشتی با استفاده از نژاد داخلی در کشور وجود دارد. از این رو احیا، ارتقا و توسعه مرغ لاین آرین به عنوان یک سویه بومی و انجام اقدامات پدافندی همچون ایجاد لاین منتاظر باید مورد توجه جدی واقع شود. علاوه بر این در گوشت قرمز مثل شتر، گوسفند نیز ظرفیت های بسیاری در کشور با استفاده از نژادهای داخلی وجود دارد که این مساله باید بیش از گذشته مورد توجه واقع شود.
